诗文大全
3/14页心郁郁之忧思兮,独永叹乎增伤。
思蹇(jiǎn)产之不释兮,曼遭夜之方长。
悲秋风之动容兮,何回极之浮浮!
数惟荪(sūn)之多怒兮,伤余心之忧忧。
愿摇起而横奔兮,览民尤以自镇。
结微情以陈词兮,矫以遗夫美人。
昔君与我成言兮,曰黄昏以为期。
羌中道而回畔兮,反既有此他志。
憍(jiāo)吾以其美好兮,览余以其修姱(kuā)。
与余言而不信兮,盖为余而造怒。
愿承间而自察兮,心震悼而不敢。
悲夷犹而冀进兮,心怛伤之憺(dàn)憺。
兹历情以陈辞兮,荪详(yáng)聋而不闻。
固切人之不媚兮,众果以我为患。
初吾所陈之耿著兮,岂至今其庸亡(wàng)?
何毒药之謇(jiǎn)謇兮?原荪美之可完。
望三五以为像兮,指彭咸以为仪。
夫何极而不至兮,故远闻而难亏。
善不由外来兮,名不可以虚作。
孰无施而有报兮,孰不实而有获?
少歌曰:与美人抽思兮,并日夜而无正。
憍吾以其美好兮,敖(ào)朕辞而不听。
倡曰:有鸟自南兮,来集汉北。
好姱佳丽兮,牉(pàn)独处此异域。
既惸(qióng)独而不群兮,又无良媒在其侧。
道卓远而日忘兮,原自申而不得。
望北山而流涕兮,临流水而太息。
望孟夏之短夜兮,何晦明之若岁。
惟郢(yǐng)路之辽远兮,魂一夕而九逝。
曾不知路之曲直兮,南指月与列星。
愿径逝而不得兮,魂识路之营营。
何灵魂之信直兮,人之心不与吾心同。
理弱而媒不通兮,尚不知余之从容。
乱曰:长濑(lài)湍流,溯江潭兮。
狂顾南行,聊以娱心兮。
轸(zhěn)石崴(wēi)嵬(wéi),蹇(jiǎn)吾愿兮。
超回志度,行隐进兮。
低徊夷犹,宿北姑兮。
烦冤瞀(mào)容,实沛徂兮。
愁叹苦神,灵遥思兮。
路远处幽,又无行媒兮。
道思作颂,聊以自救兮。
忧心不遂,斯言谁告兮?
心里的忧愁万分郁结,孤独地唉声叹气不断悲伤。
思来想去怎么也不能开怀,只恨长夜漫漫天总不亮。
悲叹秋风一来草木枯黄,坏人当道真是一片糟糕!
每当想到楚王动辄发怒,我就胆战心惊痛苦悲伤。
真想疾起狂奔远去他乡,看到百姓痛苦镇定思量。
我把内心想法讲了出来,把它拿来赠给我的楚王。
楚王曾经与我有过约定,他说黄昏时分相会一趟。
谁知楚王半路改变想法,一反过去态度另有主张。
对我炫耀他的美好姿态,向我展示他的艳丽衣裳。
与我有约你却言而无信,为何反而对我发怒逞强。
本想找个机会说明情况,却又怕这怕那没有胆量。
悲我忧豫不敢接近楚王,心里痛苦就如火烧一样。
我把这情景编成了歌辞,但你假装耳聋不肯倾听。
言辞懇切之人不受欢迎,小人以我为患把我提防!
当初我把意见陈述明白,至今难道他会完全遗忘?
为何直想反复讲述这话?我盼楚王美德得到发扬。
希望三皇五帝作为榜样,就像彭咸谏君不听投江。
学习三五彭咸何事不成?定会无亏无损名声远扬。
美好品德要靠自我修养,名声好坏哪凭自己宣扬。
怎能君不施恩望臣回报,怎能春不下种秋来收粮?
小歌:我把内心所想向他诉说,日以继夜等待却无反响。
楚王对我炫耀他的美好,并不把我所说放在心上!
唱道:一只鸟儿从南方飞来,停留在汉水之北。
毛羽十分美丽,孤单地在异乡作客。
没有一个知交,也没有谁介绍。
相隔既远而被人忘怀。要自荐也没有路道。
望着北山而流眼泪,对着流水而自哀悼。
孟夏的夜景本来很短,为什么长起来就像一年?
郢都的路途确是遥远,梦魂一夜要走九遍。
我不管是弯路还是捷径,只顾南行戴着日月与星星。
想直走但又未能,梦魂往来多么劳顿。
为什么我的性情这样端直,别人的看法却和我不同。
替我媒介的人都欠工夫,也还不知道我的从容。
尾声:水浅滩长,我溯沧浪而上。
回望南方,聊以解慰愁肠。
怪石崎岖,行走不如人愿。
迂回超越,使我进退两难。
迟疑不进,落宿在这北姑。
心烦意乱,万事颠沛胡涂。
叹息悲伤,神魂飞向远处。
地偏路远,没人代为诉苦。
调整思路,作歌聊以自娱。
忧愁难解,有谁可以告诉?
增伤:加倍忧伤。
蹇产:曲折纠缠。
动容:指秋风吹来的状况。
惟:思,想起。荪:香草名,这里指楚王。
尤:遭罪。
微情:一点点情意,是作者自谦。
黄昏:代指晚年。期:约。
回畔:折回。
憍:通“骄”,骄傲,夸耀。修姱:美好。其,楚怀王。
盖:通“盍”,何。
承间:找个机会。
憺憺:忧心重重的样子。
详:通“佯”,假装。
切人:直率坦诚的人。
耿著:明白清楚。庸:乃,就。亡:通“忘”,忘记。
謇謇:忠直敢言。
三五:三王五霸,三王即夏禹、商汤、周文王;五霸先秦时指齐桓公、晋文公、楚庄王、吴王阖闾、越王勾践,汉代以后说法不一。像:榜样。
极:方向。
虚作:假造。
实:播种。
少歌:古代乐章音乐的名称。这里是前半部分内容的小结。抽思:一作“抽怨”。抽,抒写。正:同“证”,证据。
敖:通“傲”,轻慢。
倡:通“唱”,古代音乐章节的名称。这里指诗的下半部分的开始。
牉:分离。
惸:同“茕”,孤独。
卓远:遥远。
太息:叹息。
孟夏:夏历的四月。晦明:从黑夜到白天,指一夜。
郢路:由汉北通往郢都之路。
南指:南行的指示标志。
营营:忙忙碌碌的样子。
理:使者,媒人。媒:动词,说合。
乱:尾声。濑:浅滩上的流水。溯:逆流而上。潭:深渊。
狂顾:急切地回顾。
轸石:扭曲的怪石。蹇:阻止,阻碍。
志度:考虑。
低徊:徘徊。夷犹:犹豫。
瞀:心绪烦乱。沛徂:颠沛流离。
苦神:神思劳苦。
行媒:媒介。
道思:一路哀思。
遂:顺畅。
“抽思”取之于诗篇中“少歌”之首句。对“抽思”的解释,王逸《楚辞章句》谓:“为君陈道、拔恨意也。”朱熹《楚辞集注》认为:“抽,拔也。思,意也。”王夫之《楚辞通释》说:“抽,绎也。思,情也。”蒋骥《山带阁注楚辞》以为:“抽,拔也。抽思,犹言剖露其心思,即指上陈之耿著言。”
从体式上看,此篇有个与它篇不尽合一的独特篇章结构:除篇尾有“乱辞”外(这是《九章》中多数篇所具备),还增加了“少歌”与“倡曰”两种形式,此为它篇(如《离骚》、《九歌》及《九章》其它篇等)所罕见。所谓“少歌”,朱熹《楚辞集注》认为乃类同于“小歌”,是诗章前部分内容的小结。
所谓“倡曰”,即是“唱曰”,是诗章第二部分内容的发端。联系此篇整体内容,这别具一格的“少歌”与“倡曰”至少起了两个作用:其一,内容结构上的转换,由前半部分刻画与君不合、劝谏无望而生的忧思之情,转向了独处汉北时心情的描摹,“少歌”与“倡曰”在这里起了承上启下的作用,使诗篇顺理成章;其二,诗篇的结构体式有所突破,给人耳目一新之感,避免了单一化叙述的单调与呆板,产生了回旋曲折的艺术效果。
此诗回忆自己向楚王建议革新政治,遭受谗害而被放逐的情况,所写的是把作者蕴藏在内心深处像乱丝般的愁情抽绎出来。全诗流贯着缠绵深沉、细腻真切的怨愤之情,它贯穿了诗的始终,又紧扣了诗题“抽思”,并时时与之相照应。
诗篇一开首即扣住了题目”抽思“——以忧伤入题,用一连串具有鲜明感情色彩的词汇一下子将读者引入了“忧伤”的氛围,从而步入了诗人刻意营造的感情王国。
诗人丰富复杂的情感是随着诗章的逐步展开而渐次委婉吐露的。诗篇先从比喻入手,描述了诗人的忧思之重犹如处于漫漫长夜之中,曲折纠缠而难以解开,由此自然联系到了自然界——“谓秋风起而草木变色也”(朱熹语);继而写到了楚怀王,由于他的多次迁怒,而使诗人倍增了忧愁,虽有一片赤诚之心,却仍无济于事,反而是怀王多次悔约,不能以诚待之。诗人试图再次表白自己希冀靠拢君王,却不料屡遭谗言,其心情自不言而喻——“震悼”、“夷犹”、“悝伤”、“惦儋”,一系列刻画内心痛苦词语的运用,细致入微地表现了诗人的忠诚与不被理解的窘迫。“望三五以为像兮,指彭成以为仪”,“善不由外来兮,名不可以虚作”,——一番表露,既是真诚的内心剖白,也是寄寓深邃哲理、予人启迪的警策之句,赋予诗章以理性色彩。
“少歌”后的“倡日”部分,叙述角度有所转换。这部分以由南飞北的鸟儿作譬,刻画了诗人独处汉北时“独而不群”、“无良媒”的处境,其时其地,诗人的忧思益增:“望北山而流涕兮,临流水而太息”两句,令人读之怃然。值得注意的是,诗篇至此巧妙地插进了一段梦境的描写,以此抒写诗人对郢都炽烈的怀念,使读者似乎看到诗人的梦魂由躯体飘出,在星月微光下,直向郢都飞逝,而现实的毁灭在空幻的梦境中得到了暂时的慰藉。这是一段极富浪漫色彩的描绘。
诗篇最后部分的“乱辞”完全照应了开头,也照应了诗题。诗人最终唱出的,依然是失望之辞——因为,梦幻毕竟是梦幻,现实终究是现实,处于进退两难之中的诗人,无法也不可能摆脱既成的困境,他唯有陷入极度矛盾之中而藉诗章以倾吐心绪,此外别无选择。
全诗最大的特色,应该是流贯全篇的缠绵深沉、细腻真切的怨愤之情,它贯穿了诗的始终,又紧扣了诗题“抽思”,并时时与之相照应。
悲时俗之迫阨兮,愿轻举而远游。
质菲薄而无因兮,焉讬乘而上浮?
遭沈浊而污秽兮,独郁结其谁语!
夜耿耿而不寐兮,魂营营而至曙。
惟天地之无穷兮,哀人生之长勤。
往者余弗及兮,来者吾不闻。
步徙倚而遥思兮,怊惝怳而乖怀。
意荒忽而流荡兮,心愁悽而增悲。
神倏忽而不反兮,形枯槁而独留。
内惟省以操端兮,求正气之所由。
漠虚静以恬愉兮,澹无为而自得。
闻赤松之清尘兮,愿承风乎遗则。
贵真人之休德兮,美往世之登仙;
与化去而不见兮,名声著而日延。
奇傅说之讬辰星兮,羡韩众之得一。
形穆穆以浸远兮,离人群而遁逸。
因气变而遂曾举兮,忽神奔而鬼怪。
时仿佛以遥见兮,精晈晈以往来。
超氛埃而淑邮兮,终不反其故都。
免众患而不惧兮,世莫知其所如。
恐天时之代序兮,耀灵晔而西征。
微霜降而下沦兮,悼芳草之先蘦。
聊仿佯而逍遥兮,永历年而无成。
谁可与玩斯遗芳兮?长向风而舒情。
高阳邈以远兮,余将焉所程?
重曰:
春秋忽其不淹兮,奚久留此故居。
轩辕不可攀援兮,吾将从王乔而娱戏。
餐六气而饮沆瀣兮,漱正阳而含朝霞。
保神明之清澄兮,精气入而麤秽除。
顺凯风以从游兮,至南巢而壹息。
见王子而宿之兮,审壹气之和德。
曰“道可受兮,不可传;
其小无内兮,其大无垠。
毋滑而魂兮,彼将自然;
壹气孔神兮,于中夜存。
虚以待之存,无为之先;
庶类以成兮,此德之门。”
闻至贵而遂徂兮,忽乎吾将行。
仍羽人于丹丘,留不死之旧乡。
朝濯发于汤谷兮,夕晞余身兮九阳。
吸飞泉之微液兮,怀琬琰之华英。
玉色頩以脕颜兮,精醇粹而始壮。
质销铄以汋约兮,神要眇以淫放。
嘉南州之炎德兮,丽桂树之冬荣;
山萧条而无兽兮,野寂漠其无人。
载营魄而登霞兮,掩浮云而上征。
命天阍其开关兮,排阊阖而望予。
召丰隆使先导兮,问太微之所居。
集重阳入帝宫兮,造旬始而观清都。
朝发轫于太仪兮,夕始临乎于微闾。
屯余车之万乘兮,纷容与而并驰。
驾八龙之婉婉兮,载云旗之逶蛇。
建雄虹之采旄兮,五色杂而炫耀。
服偃蹇以低昂兮,骖连蜷以骄骜。
骑胶葛以杂乱兮,斑漫衍而方行。
撰余辔而正策兮,吾将过乎句芒。
历太皓以右转兮,前飞廉以启路。
阳杲杲其未光兮,凌天地以径度。
风伯为余先驱兮,氛埃辟而清凉。
凤凰翼其承旂兮,遇蓐收乎西皇。
揽慧星以为旍兮,举斗柄以为麾。
叛陆离其上下兮,游惊雾之流波。
时暧曃其曭莽兮,召玄武而奔属。
后文昌使掌行兮,选署众神以并轂。
路漫漫其修远兮,徐弭节而高厉。
左雨师使径侍兮,右雷公以为卫。
欲度世以忘归兮,意姿睢以抯挢。
内欣欣而自美兮,聊媮娱以淫乐。
涉青云以汎滥游兮,忽临睨夫旧乡。
仆夫怀余心悲兮,边马顾而不行。
思旧故以想象兮,长太息而掩涕。
汜容与而遐举兮,聊抑志而自弭。
指炎神而直驰兮,吾将往乎南疑。
览方外之荒忽兮,沛罔瀁而自浮。
祝融戒而跸御兮,腾告鸾鸟迎宓妃。
张咸池奏承云兮,二女御九韶歌。
使湘灵鼓瑟兮,令海若舞冯夷。
玄螭虫象并出进兮,形蟉虯而逶蛇。
雌蜺便娟以增挠兮,鸾鸟轩翥而翔飞。
音乐博衍无终极兮,焉乃逝以徘徊。
舒并节以驰骛兮,逴绝垠乎寒门。
轶迅风于清源兮,从颛顼乎增冰。
历玄冥以邪径兮,乘间维以反顾。
召黔赢而见之兮,为余先乎平路。
经营四方兮,周流六漠。
上至列缺兮,降望大壑。
下峥嵘而无地兮,上寥廓而无天。
视倏忽而无见兮,听惝恍而无闻。
超无为以至清兮,与泰初而为邻。
有感世俗扼杀人的自由,真想飞翔起来远处周游。
性质微薄又没有依靠,以什么为寄托乘着它上浮?
周围是污浊黑暗的气氛,独自苦闷向谁去倾诉?
漫长的黑夜里不能安眠,守着一缕孤魂直至破曙。
联想天地的无穷无尽,哀叹人生的坎坷苦辛。
过去的事我没能赶上,未来的事我难以知闻。
徘徊不定思绪遥远,惆怅失意心气不顺。
神志恍惚如水波激荡,心中愁苦而悲哀愈增。
忽然间魂灵飞散不返,只留下枯槁的肉体身形。
自我反省以坚持操守,寻求天地正气从何而生。
清虚宁静中自有愉悦,淡泊无为悠然自得是真。
听说赤松子清高绝俗,愿继承遗风学其行事。
看重养真之人的美德,羡慕古人能升仙超越生死。
形体虽然物化消失不见,名声却显耀而长存后世。
傅说骑星升天多么神奇,韩众服药成仙令人羡慕不已。
身形肃穆地渐渐远去,离开人群而超迈高逸。
循着气的变化层层高飞,把鬼神也惊得奔走诧异。
朦胧中似乎远远可见,神灵光芒闪烁往来任意。超氛埃而淑尤兮,终不反其故都。超越尘埃修善超过先祖,再也不会返回故国乡里。
摆脱众多患难无所畏惧,世人都不知他们的踪迹。
担心岁月流逝季节交替,辉煌的太阳也已向西下行。
薄薄的秋霜下降大地,可怜那芳草最先凋零。
姑且漫步游荡逍遥一番,长久地一年年事业无成。见了王子乔就在那儿留宿。询一元之气纯和之德之详。
谁能与我赏玩残留的芳草?早晨对着清风放松心情。
高阳帝的时代十分遥远,我怎么效法他高洁的品行?
再说道:
春去秋来光阴不停留,何必久久地留在故乡?
轩辕黄帝既然不能高攀,我将跟着王子乔嬉娱游赏。
吞食六精之气而啜饮清露,漱着正阳之气含着朝霞之光。
保持精神心灵清明澄澈,将精气吸入将浊气扫荡。
跟随和畅的南风出游,休息在南方神鸟的巢穴之旁。
见了王子乔就在那儿留宿。询一元之气纯和之德之详。
王子乔说:“道可以从内心感受,不可以口耳相传。
说它小则无处不可容纳,说它大则大到无边无沿。
不搅乱你的神魂,它就自然而然地出现。
这一元之气非常神奇,半夜寂静之时方才可感。
要以虚静之心来对待它,不要万事只想着自己占先。
各类东西都是这样生成,这就是得道的门槛。”
听罢至理名言便想远去,忽然间我就出发前行。
随着飞仙升到丹丘仙境,在神仙的不死之乡息停。
早晨在汤谷洗洗头发,傍晚让九阳晒干我的全身。
吮吸飞泉的美液,怀抱良玉的精英。
洁白的脸庞光泽滋润,体魄健壮精力充盈。
形体消瘦才能见出柔美,神气幽远自然摆脱拘谨。
赞赏南方炎热气候的功德,美丽的桂树冬天也吐芳馨。
山林萧条没有野兽,原野苍茫不见人影。
三魂六魄飘上彩霞,覆盖浮云向上飞升。
命令天宫的看门人开门,他推开大门朝我把眼瞪。
召来雷神丰隆命他做向导,探问太微宫位置的远近。
积集九重阳气进入帝宫,探访旬始星参观清都天庭。
早上从太仪殿驾车出发,傍晚到达医巫闾山边。
万辆马车屯聚一起,浩浩荡荡齐驰飞前。
驾车的八条龙蜿蜒游动,车上的云旗逶迤首尾相连。
竖起插着旄头的霓虹之旗,五色斑斓纷杂照耀明艳。
驾车的马匹宛转起伏不定,两边的马匹曲蹄奔驰矫健。
车马交错纵横杂乱,队列绵绵不绝并行不偏。
抓紧我的缰绳放正马鞭,我将拜见东方木神一面。
经过了东帝太皞再向右转,让风伯飞廉在前开路打探。
灿烂的太阳还没有升起放光,就在天地之上横越飞迁。
风伯为我作队伍的先驱,扫荡尘埃迎来清凉一片。
凤凰张彩翼支承云旗,在西帝那儿与金神蓐收遇见。
摘下彗星充当小旗摇曳,举起北斗之柄作大旗舒卷。
五色缤纷斑斓上下浮泛,在云海惊涛中漫游流连。
时已昏暗四周朦朦胧胧,召来北方玄武七星奔走串联。
让文昌六星在后掌管随从,挑选众神和我并驾向前。
路程迢迢多么漫长,按鞭缓缓地驰向高天。
雨师相伴随侍在左方,雷公保驾扈从在右边。
要超越世俗忘却归去,意态欣然自得腾飞翩翩。
内心欣悦自感美好,聊以自娱求得快乐安恬。
跨青云漫游四面八方,忽然俯瞰到故乡的田原。
仆人们怀念啊我心中悲痛,马匹也回顾不进充满眷恋。
想念故乡的父老兄弟,不禁长叹一声擦拭泪眼。
从容泛游而逍遥远去,暂且抑制情感自解自宽。
指着南方火神径直驰去,我要去南方的胜地九嶷山。
观览世外之地的茫昧幽暗,仿佛在大海中独自浮行。
火神祝融劝我调转车头,又告诉青鸾神鸟将宓妃远迎。
张设“咸池”之乐演奏“承云”之曲,娥皇女英二女唱出“九韶”歌声。
让湘水之神也来鼓瑟,令海神与河伯合舞助兴。
无角黑龙与水怪一起出没,体形屈曲宛转延伸。
彩虹轻盈优美层层环绕,青鸾神鸟在高处翱翔不停。
音乐旋律舒展没有终止,我于是远去徘徊巡行。
放下马鞭让车队尽情奔驰,到天边走向北极的寒门。
乘着疾风抵达八风之府清源,追随北帝颛顼在厚厚冰层。
通过北方水神的曲径,在天地两维之间回望一阵。
召呼造化之神前来见面,为我先行把道路铺平。
已经历过四面荒凉之地,也遨游了八方广漠之境。
向上到达闪电之至高,向下俯瞰大壑之至深。
下界茫茫似没有大地,上方空空似没有高天。
匆匆忙忙什么也看不见,恍恍惚惚什么也听不清。
超越无为清静的境界,我和天地元气结伴为邻。
迫阨:困阻灾难。
焉托乘:以什么作为寄托、乘载的工具。
营:孤独之貌。
怊惝怳:惆怅失意。乖怀:心愿违背,心气不顺。
儵忽:同“倏忽”,一会儿。
操端:端正操守。
赤松:赤松子,古之仙人,传说神农时为雨师。
休德:美德。
化去:指仙去。
傅说:殷高宗武丁的宰相,传说他死后,精魂乘星上天。韩众:即韩终,春秋齐人,为王采药,王不肯服,于是他自己服下成仙。
浸:渐。
曾:同“层”。
超氛埃而淑尤兮,终不反其故都。淑尤:王逸《楚辞章句》:“淑,善也;尤,过也;言行道修善过先祖也。”
如:往。
耀灵:太阳。晔:光耀。
仿佯:同“彷徉”,即彷徨、徜徉。见了王子乔就在那儿留宿。
高阳:高阳氏之帝,即颛顼。程:效法。
淹:滞留。
轩辕:即黄帝,姓公孙。名轩辕。王乔:即王子乔,传说中得道成仙者,据说他是周灵王之子,故以王子为称,也叫王子晋。
六气:据道家之说,世上有天地四时六种精气,修炼者服食之即能成仙。沆瀣:露水。正阳:六气中夏时之气。
凯风:南风。
内:同“纳”,容纳。
滑:紊乱。
孔:很。
庶类:众类万物。
羽人:羽化升天的仙人。丹丘:仙境之地。
汤谷:同“旸谷”,日出之处。九阳:古时传说,旸谷有扶桑树,上有一个太阳,下有九个太阳,十个太阳轮流值班一天。
頩:貌美。脕颜:滋润颜面。
汋约:同“绰约”,柔美。淫放:指洒脱不受拘束。
天阍:天宫的看门人。阊阖:天门。
丰隆:雷神,一说云神。太微:天帝的南宫。
旬始:星宿名。清都:天宫之名。
发轫:发车。太仪:天上的太仪殿。微闾:医巫闾山,古人认为神仙所居。
服:中间两匹驾车的马。偃蹇:宛转之貌。连蜷:指马身马蹄弯曲之状。
胶葛:纠葛,交错杂乱。斑:同“班”,队列。曼衍:绵绵不绝。
句芒:东方木神之名。
太皓:同“太皞”,东方上帝之名。飞廉:风伯之名。
旂:画龙系铜铃的旗。蓐收:金神之名,为西方上帝少昊之子。西皇:即少昊。
旍:旗帜。
暧曃:昏暗不明。曭莽:幽暗迷濛。玄武:二十八宿中北方七宿的总称,为龟蛇合体之象。
弭节:按节缓行。
抯挢:飞升。
婾:同“偷”。
睨:斜视。
自弭:自我宽解,自我安慰。
南疑:南方的九嶷山。
罔瀁:犹云汪洋。
祝融:火神之名。衡:车辕头上的横木。还衡,回车。宓妃:伏羲氏之女,洛水女神。
《咸池》、《承云》:都是黄帝所作的乐曲名。二女:舜帝的两位妃子娥皇、女英,她们是尧帝的女儿。《九韶》:舜帝命咸黑所作的乐曲。
海若:海神。冯夷:河神河伯。
虫象:水怪。蟉虯:屈曲盘绕貌。
便娟:轻盈美好貌。增挠:层绕。增,通“层”;挠,通“绕”。轩翥:高飞。
博衍:舒展绵延。
逴:远。绝垠:指天边。寒门:北极之山。
清源:传说中八风之府。颛顼:北方上帝之名。
玄冥:北方水神。
黔瀛:“瀛”一作“羸”,即黔雷,造化之神。
列缺:闪电。
峥嵘:此谓深远之貌。
泰初:天地万物的元气。
全诗按思想感情的脉络,可以分成九段。
第一段是总起,交代远游的原因。基调是开头两句:“悲时俗之迫阨兮,愿轻举而远游。”对恶浊朝廷的迫害充满悲愤,只得去远游了。到哪里远游呢?“托乘而上浮”,去的是天上,是人们所崇仰的神仙世界。
第二段写远游者的心境,反覆吟咏“心愁凄而增悲”、“求正气之所由”,定下全诗感情基调:悲愤的追求和坚定的信念。到四方远游的宁静环境,和诗人关怀现实的热烈内心,形成一对矛盾,从而引导下文诗人情绪的多变反覆。
第三段提出一系列的仙人:赤松子、傅说、韩众等,作为追慕的对象,“贵真人之休德兮,美往世之登仙”。不过,诗人内心仍然隐隐作痛:他忘却不了故乡,忘却不了世俗社会。难道得道升天、腾云驾雾,就可以躲避小人们的迫害吗?诗人无法回答。诗人的怀疑,实际上是自己对远游复杂的心理表述。
第四段诗人的思绪又回到世俗社会,想到善良忠诚而遭朝廷迫害的情形,感到高阳帝时代清明的政治不会再出现,只好认真规划自己远游的行程了。第四段与第三段在内涵上相对。第三段写上天游玩却怀念人间,第四段写人间受苦就向往上天遨游。天上人间,始终成为诗人心灵的两极,时左时右,使情绪澜翻不已。
第五段是对三、四段情绪的决断。一开头有“重曰”二字,先重重地下断语:“春秋忽其不淹兮,奚久留此故居?轩辕不可攀援兮,吾将从王乔而娱戏。”世俗社会不能再留恋了,还是去飞天遨游吧!向南、向南,先向南方游览。诗人决断去远游,又定下方向,至此,才是远游从思想落实到行动。那么,诗人向谁请教远游的道理呢?第一位远游导师,便是王子乔。定了信念,请教仙人,远游便确定无疑了。
第六段是仙人王子乔的话。诗人把仙人的话,用富有节奏的文字记录下来,实质上是通过王子乔的话,表达自己对远游的体会:既然现世已无有道贤君,那么,上天悟道就是成仙立德了。古人说,人生三项不朽的事业是立德、立言、立功,立德是最重要的。既然在人间不能再立德,成仙修行便是最佳道路了。王子乔的话,诗人的领悟,都集中在做一个有道德的人这一点上,可见诗人仍未忘情于世:人间的道德规范永远深烙在他心中。
第七段写诗人远游的第一站:上天宫参观。上天之前,诗人吸取天之精气,神旺体健,然后乘云上天,进入天宫之门,游览清都等天帝的宫殿。古时说天帝宫殿在天的中央,诗人升天后先到天中央,作为出发的基点,可见在他心灵深处,仍然有一个天帝,那是人间君王在天界的投影。隐约之间,人们感到屈原离开楚国都城远游,心中时刻忘不了人间的君王。
第八段,写诗人远游的第二站:游览天上的东方与西方。先是游东方。诗人出游的队伍不是三两什役,而是一大队龙神卫护,八龙驾车,风伯、雨师、雷公做侍卫,真是威风八面、气势威严。拜会过东方太皓天帝和西方金神蓐收之后,诗人有点飘飘然了,享受到得道成仙的乐趣。但是,从高空下视。瞥见故乡,心中不禁隐隐作痛。该怎么办呢?决定再向南游,希望找到舜帝一诉衷肠。这一段写出游队伍的庞大神奇,既有大胆热烈的想像,又有丰富具体的铺陈,使出游的行列成为神仙世界的展览,渲染出成仙得道的快乐气氛。
第九段是全诗的结束,又可分两个层决。第一层写游览南方和北方,拜会南方之神祝融和北方之神颛顼,都深受教益。游南方北方的描写,比游东方西方简单一些,因为同样一支队伍,不必重复描述。只是突出了南方的鸾迎宓妃、湘灵鼓瑟,以及北方的冰积寒冷。第二层概括游览东西南北四方天空大地,感悟到人间应该有一个新的世界,那便是超越儒家的教化,使人与天地元气相一致,天、地、人和谐共处。这样,即使不离开人间远游,也能感受到生命的快乐了。
《远游》一诗,写的是想像中的天上远游,表达的是现实人间的理想追求。诗中出现了大量的神仙怪异之物,先后有太皓、西皇、颛顼等四方上帝。有雷神丰隆、木神句芒、风神飞廉、金神蓐收、火神祝融、洛神宓妃、湘水之神湘灵、海神海若、河神冯夷、水神玄冥、造化之神黔瀛等各类正神,有玄武星、文昌星等星官,有赤松子、傅说、韩众、王乔等仙人,有八龙、凤凰、鸾鸟、玄螭、虫象等神话动物,有汤谷、阊阖、太微、旬始、清都、太仪、微闾、寒门、清源等神话地名,迷离惝怳,令人目不暇接,心驰神摇。这正是战国时代民间传说与原始宗教交叉的产物,反映出楚文化富于想像的特色,显示了诗人吸取民间文艺素材进行诗歌创作的艺术视野,和操纵开合运用自如的创作能力。这位伟大的诗人的诗歌为人们保存了大量的古代神话素材,成为后代文学艺术创作的重要借鉴依据。
朕幼清以廉洁兮,身服义而未沫。
主此盛德兮,牵于俗而芜秽。
上无所考此盛德兮,长离殃而愁苦。
帝告巫阳曰:“有人在下,我欲辅之。
魂魄离散,汝筮予之。”
巫阳对曰:“掌梦!
上帝其难从;若必筮予之,
恐后之谢,不能复用。”
巫阳焉乃下招曰:
魂兮归来!去君之恒干,
何为四方些?舍君之乐处,
而离彼不祥些!
魂兮归来!东方不可以讬些。
长人千仞,惟魂是索些。
十日代出,流金铄石些。
彼皆习之,魂往必释些。
归来兮!不可以讬些。
魂兮归来!南方不可以止些。
雕题黑齿,得人肉以祀,以其骨为醢些。
蝮蛇蓁蓁,封狐千里些。
雄虺九首,往来倏忽,吞人以益其心些。
归来兮!不可久淫些。
魂兮归来!西方之害,流沙千里些。
旋入雷渊,爢散而不可止些。
幸而得脱,其外旷宇些。
赤蚁若象,玄蜂若壶些。
五谷不生,丛菅是食些。
其土烂人,求水无所得些。
彷徉无所倚,广大无所极些。
归来兮!恐自遗贼些。
魂兮归来!北方不可以止些。
增冰峨峨,飞雪千里些。
归来兮!不可以久些。
魂兮归来!君无上天些。
虎豹九关,啄害下人些。
一夫九首,拔木九千些。
豺狼从目,往来侁侁些。
悬人以嬉,投之深渊些。
致命于帝,然后得瞑些。
归来!往恐危身些。
魂兮归来!君无下此幽都些。
土伯九约,其角觺觺些。
敦脄血拇,逐人伂駓駓些。
参目虎首,其身若牛些。
此皆甘人,归来!恐自遗灾些。
魂兮归来!入修门些。
工祝招君,背行先些。
秦篝齐缕,郑绵络些。
招具该备,永啸呼些。
魂兮归来!反故居些。
天地四方,多贼奸些。
像设君室,静闲安些。
高堂邃宇,槛层轩些。
层台累榭,临高山些。
网户朱缀,刻方连些。
冬有穾厦,夏室寒些。
川谷径复,流潺湲些。
光风转蕙,氾崇兰些。
经堂入奥,朱尘筵些。
砥室翠翘,挂曲琼些。
翡翠珠被,烂齐光些。
蒻阿拂壁,罗帱张些。
纂组绮缟,结琦璜些。
室中之观,多珍怪些。
兰膏明烛,华容备些。
二八侍宿,射递代些。
九侯淑女,多迅众些。
盛鬋不同制,实满宫些。
容态好比,顺弥代些。
弱颜固植,謇其有意些。
姱容修态,絚洞房些。
蛾眉曼睩,目腾光些。
靡颜腻理,遗视矊些。
离榭修幕,侍君之闲些。
悲帷翠帐,饰高堂些。
红壁沙版,玄玉梁些。
仰观刻桷,画龙蛇些。
坐堂伏槛,临曲池些。
芙蓉始发,杂芰荷些。
紫茎屏风,文缘波些。
文异豹饰,侍陂陁些。
轩辌既低,步骑罗些。
兰薄户树,琼木篱些。
魂兮归来!何远为些?
室家遂宗,食多方些。
稻粢穱麦,挐黄梁些。
大苦醎酸,辛甘行些。
肥牛之腱,臑若芳些。
和酸若苦,陈吴羹些。
胹鳖炮羔,有柘浆些。
鹄酸臇凫,煎鸿鸧些。
露鸡臛蠵,厉而不爽些。
粔籹蜜饵,有餦餭些。
瑶浆蜜勺,实羽觞些。
挫糟冻饮,酎清凉些。
华酌既陈,有琼浆些。
归来反故室,敬而无妨些。
肴羞未通,女乐罗些。
敶钟按鼓,造新歌些。
《涉江》《采菱》,发《扬荷》些。
美人既醉,朱颜酡些。
嬉光眇视,目曾波些。
被文服纤,丽而不奇些。
长发曼鬋,艳陆离些。
二八齐容,起郑舞些。
衽若交竿,抚案下些。
竽瑟狂会,搷鸣鼓些。
宫庭震惊,发<激楚>些。
吴歈蔡讴,奏大吕些。
士女杂坐,乱而不分些。
放敶组缨,班其相纷些。
郑卫妖玩,来杂陈些。
《激楚》之结,独秀先些。
菎蔽象棋,有六簙些。
分曹并进,遒相迫些。
成枭而牟,呼五白些。
晋制犀比,费白日些。
铿钟摇簴,揳梓瑟些。
娱酒不废,沈日夜些。
兰膏明烛,华灯错些。
结撰至思,兰芳假些。
人有所极,同心赋些。
酎饮尽欢,乐先故些。
魂兮归来!反故居些。
乱曰:
献岁发春兮,汨吾南征。
菉蘋齐叶兮,白芷生。
路贯庐江兮,左长薄。
倚沼畦瀛兮,遥望博。
青骊结驷兮,齐千乘。
悬火延起兮,玄颜烝。
步及骤处兮,诱骋先。
抑骛若通兮,引车右还。
与王趋梦兮,课后先。
君王亲发兮,惮青兕。
朱明承夜兮,时不可以淹。
皋兰被径兮,斯路渐。
湛湛江水兮,上有枫。
目极千里兮,伤春心。
魂兮归来,哀江南!
我年幼时秉赋清廉的德行,献身于道义而不稍微减轻。
具有如此盛大的美德,被世俗牵累横加秽名。
君王不考察这盛大的美德,长期受难而愁苦不尽。
上帝告诉巫阳说:“有人在下界,我想要帮助他。
但他的魂魄已经离散,你占卦将灵魂还给他。”
巫阳回答说:“占卦要靠掌梦之官,
上帝的命令其实难以遵从。”“你一定占卦让魂魄还给他,
恐怕迟了他已谢世,再把魂招来也没有用。”
巫阳于是降至人间招魂说:
“魂啊回来吧!何必离开你的躯体,
往四方乱走乱跑?舍弃你安乐的住处,
遇上凶险实在很糟。
“魂啊回来吧!东方不可以寄居停顿。
那里长人身高千丈,只等着搜你的魂。
十个太阳轮番照射,金属石头都熔化变形。
他们都已经习惯,而你的魂一去必定消解无存。
回来吧,那里不能够寄居停顿。
“魂啊回来吧!南方不可以栖止。
野人额上刻花纹长着黑牙齿,掠得人肉作为祭祀,还把他们的骨头磨成浆滓。
那里毒蛇如草一样丛集,大狐狸千里内到处都是。
雄虺蛇长着九个脑袋,来来往往飘忽迅捷,为求补心把人类吞食。
回来吧,那里不能够长久留滞。
“魂啊归来吧!西方的大灾害,是那流沙千里平铺。
被流沙卷进雷渊,糜烂溃散哪能止住。
侥幸摆脱出来,四外又是空旷死寂之域。
红蚂蚁大得像巨象,黑蜂儿大得像葫芦。
那里五谷不能好好生长,只有丛丛茅草可充食物。
沙土能把人烤烂,想要喝水却点滴皆无。
榜徨怅惘没有依靠,广漠荒凉没有终极之处。
回来吧。恐怕自身遭受荼毒!
“魂啊回来吧!北方不可以停留。
那里层层冰封高如山峰,大雪飘飞千里密密稠稠。
回来吧,不能够耽搁得太久!
“魂啊归来吧!你不要径自上天。
九重天的关门都守着虎豹,咬伤下界的人尝鲜。
另有个一身九头的妖怪,能连根拔起大树九千。
还有眼睛直长的豺狼,来来往往群奔争先。
把人甩来甩去作游戏,最后扔他到不见底的深渊。
再向上帝报告完毕,然后你才会断气闭眼。
回来吧,上天去恐怕也身遭危险!
“魂啊回来吧!你不要下到幽冥王国。
那里有扭成九曲的土伯,它头上长着尖角锐如刀凿。
脊背肥厚拇指沾血,追起人来飞奔如梭。
还有三只眼睛的虎头怪,身体像牛一样壮硕。
这些怪物都喜欢吃人,回来吧!恐怕自己要遭受灾祸。
“魂啊回来吧!快进入楚国郢都的修门。
招魂的巫师引导君王,背向前方倒退着一路先行。
秦国的篝笼齐国的丝带,还有作盖头的郑国丝绵织品。
招魂的器具已经齐备,快发出长长的呼叫声。
魂啊回来吧!返回故居不再离乡背井。
“天地上下四面八方,多有残害人的奸佞。
仿照你原先布置的居室,舒适恬静十分安宁。
高高的大堂深深的屋宇,栏杆围护着轩廊几层。
层层亭台重重楼榭,面临着崇山峻岭。
大门镂花涂上红色,刻着方格图案相连紧。
冬天有温暖的深宫,夏天有凉爽的内厅。
山谷中路径曲折,溪流发出动听的声音。
阳光中微风摇动蕙草,丛丛香兰播散芳馨。
穿过大堂进入内屋,上有红砖承尘下有竹席铺陈。
光滑的石室装饰翠羽,墙头挂着玉钩屈曲晶莹。
翡翠珠宝镶嵌被褥,灿烂生辉艳丽动人。
细软的丝绸悬垂壁间,罗纱帐子张设在中庭。
四种不同的丝带色彩缤纷,系结着块块美玉多么纯净。
“宫室中那些陈设景观,丰富的珍宝奇形怪状。
香脂制烛光焰通明,把美人花容月貌都照亮。
二八十六位侍女来陪宿,倦了便互相替代轮流上。
列国诸侯的淑美女子,人数众多真不同凡响。
发式秀美有各种各样,充满后宫熙熙攘攘。
容颜姿态姣好互相比并,真是风华绝代盖世无双。
娇柔的面貌健康的身体,流露出缠绵情意令人心荡。
俏丽的容颜美妙的体态,在洞房中不断地来来往往。
纤秀的弯眉下明眸转动,顾盼之间双目秋波流光。
肌肤细腻如脂如玉,留下动人一瞥意味深长。
离宫别馆有修长的大幕,消闲解闷她们侍奉君王。
“张挂起翡翠色的帷帐,装饰那高高的殿堂。
红漆髹墙壁丹砂涂护版,还有黑玉一般的大屋粱。
抬头看那雕刻的方椽,画的是龙与蛇的形象。
坐在堂上倚着栏干,面对着弯弯曲曲的池塘。
荷花才开始绽放花朵,中间夹杂着荷叶肥壮。
紫茎的荇菜铺满水面,风起水纹生于绿波之上。
身着文彩奇异的豹皮服饰,侍卫们守在山丘坡岗。
有篷有窗的安车已到。步骑随从分列两旁。
丛丛兰草种在门边,株株玉树权当做篱笆护墙。
魂啊回来吧!为什么还要滞留远方?
“家族聚会人都到齐,食品丰富多种多样。
有大米小米也有新麦,还掺杂香美的黄粱。
大苦与咸的酸的有滋有味,辣的甜的也都用上。
肥牛的蹄筋是佳肴,炖得酥酥烂扑鼻香。
调和好酸味和苦味,端上来有名的吴国羹汤。
清炖甲鱼火烤羊羔,再蘸上新鲜的甘蔗糖浆。
醋溜天鹅肉煲煮野鸭块,另有滚油煎炸的大雁小鸽。
卤鸡配上大龟熬的肉羹,味道浓烈而又脾胃不伤。
甜面饼和蜜米糕作点心,还加上很多麦芽糖。
晶莹如玉的美酒掺和蜂蜜,斟满酒杯供人品尝。
酒糟中榨出清酒再冰冻,饮来醇香可口遍体清凉。
豪华的宴席已经摆好,有酒都是玉液琼浆。
归来吧返回故居,礼敬有加保证无妨。
“丰盛的酒席还未撤去,舞女和乐队就罗列登场。
安放好编钟设置好大鼓,把新作的乐歌演奏演唱。
唱罢《涉江》再唱《采菱》,更有《阳阿》一曲歌声扬。
美人已经喝得微醉,红润的面庞更添红光。
目光撩人脉脉注视,眼中秋波流转水汪汪。
披着刺绣的轻柔罗衣,色彩华丽却非异服奇装。
长长的黑发高高的云鬓,五光十色艳丽非常。
二八分列的舞女一样妆饰,跳着郑国的舞蹈上场。
摆动衣襟像竹枝摇曳交叉,弯下身子拍手按掌。
吹竽鼓瑟狂热地合奏,猛烈敲击鼓声咚咚响。
宫殿院庭都震动受惊,唱出的《激楚》歌声高昂。
献上吴国蔡国的俗曲,奏着大吕调配合声腔。
男女纷杂交错着坐下,位子散乱不分方向。
解开绶带帽缨放一边,色彩斑斓缤纷鲜亮。
郑国卫国的妖娆女子,纷至沓来排列堂上。
唱到《激楚》之歌的结尾,特别优美出色一时无两。
“赌具有饰玉筹码象牙棋,用来玩六簙棋游戏。
分成两方对弈各自进子,着着强劲紧紧相逼。
掷彩成枭就取鱼得筹,大呼五白求胜心急。
赢得了晋国制的犀带钩,一天光阴耗尽不在意。
铿锵打钟钟架齐摇晃,抚弦再把梓瑟弹奏起。
饮酒娱乐不肯停歇,沉湎其中日夜相继。
带兰香的明烛多灿烂,华美的灯盏错落高低。
精心构思撰写文章,文采绚丽借得幽兰香气。
人们高高兴兴快乐已极,一起赋诗表达共同的心意。
酣饮香醇美酒尽情欢笑,也让先祖故旧心旷神怡。
魂啊回来吧!快快返回故里。”
尾声:新年开始春天到来,我匆匆忙忙向南行。
绿苹长齐了片片新叶,白芷萌生又吐芳馨。
道路贯通穿越庐江,左岸上是连绵的丛林。
沿着泽沼水田往前走,远远眺望旷野无垠。
四匹青骊驾起一乘车,千乘猎车并驾前行。
点起火把蔓延燃烧,夜空黑里透红火光腾。
步行的赶到乘车的停留,狩猎的向导又当先驰骋。步:步行的随从。骤处:乘车的随从停下。骤,驰;处,止。诱:导。打猎时的向导。
勒马纵马进退自如,又引车向右掉转车身。
与君王一起驰向云梦泽,赛一赛谁先谁后显本领。
君王亲手发箭射猎物,却怕射中青兕有祸生。
黑夜之后红日放光明,时光迅速流逝不肯停。
水边高地兰草长满路,这条道已遮没不可寻。
清澈的江水潺潺流,岸上有成片的枫树林。
纵目望尽千里之地,春色多么引人伤心。
魂啊回来吧,江南堪哀难以忘情!
朕:我,屈原自指。沫(mei妹):微暗。引伸为消减。
主:守、持有。芜秽:萎枯污烂。
上:指楚王。离:遭遇。殃:祸患。
帝:上帝。巫阳:古代神话中的巫师。人:指楚王。辅:帮助。特指上天辅助人间帝王。
筮予之:通过卜筮知魂魄之所在,招还给予其人。
掌梦:掌梦之官,实司其事。巫阳因其难招,故作托词。
若:你,指巫阳。
谢:凋落。按:“若必筮予之”三句作为上帝言语,首见项安世《项氏家说》,闻一多、陈子展从之。
焉乃:于是。按:“巫阳焉”属此句。“焉乃”连文用王引之《经传释词》说。
些:语尾助词,读音“唆”(suo)疑同今民歌中"啰"音。
离:同“罹”,遭。
雕题黑齿:额头上刻花纹,牙齿染成黑色。指南方未开化的野人。题,额头。醢(hai海):肉酱。
蓁(zhen真)蓁:树木丛生貌,此指积聚在一起。封狐:大狐。
虺(hui毁):毒蛇。儵(shu舒)忽:同“倏忽”,忽然。益:补。
淫:久留。
雷渊:神话中的深渊。爢(mi米):同“靡”,粉碎。
壶:通“瓠”,葫芦。
菅(jian坚):一种野草,细叶绿花褐果。
贼:残害。
增(ceng层):通“层”。
九关:指九重天门。
从(zong纵):同“综”,直。侁(shen申)侁:众多貌。
致命:上报。
幽都:神话中地下鬼神统治的地方。
土伯:地下王国的神灵。约:弯曲。一说,尾也。一说,肚下肉块。觺(yi疑)觺:尖利貌。
敦脄(mei梅):很的背肉。疑为神怪名。駓(pi披)駓:跑得很快的样子。
参:同“三”。
甘人:以食人为甘美。
修门:郢都城南三门之一。
工祝:工巧的巫人。背行:倒退着走。
秦篝:秦国出产的竹笼,用以盛被招者的衣物。齐缕:齐国出产的丝线,用以装饰“篝”。郑绵络:郑国出产的丝棉织品,用作“篝”上遮盖。
招具:招魂用品,擅上文“秦篝”、“齐缕”、“郑绵络”等。永:长。招魂者要长声呼唤被招者。
反:同“返”。
像设:假想陈设。
槛:栏杆。轩:走廊。
网户:刻镂网状空格的门户。朱缀:交缀处涂上红色。方连:方格图案,即指“网户”。
宎(yao要):深密。
径:直。复:曲,指川谷水流曲折。
崇:通“丛”。
奥:内室。尘筵:铺在地上的竹席。
砥室:形容地面、墙璧都磨平光亮像磨刀石一样。翠翘:翠鸟尾上的毛羽。曲琼:玉钩。
齐光:色彩辉映。
蒻(ruo弱)阿:细软的缯帛。帱(chou筹):璧帐。
纂组绮缟:指四种颜色不同的丝带。纂,赤色丝带;组,杂色丝带;绮:带花纹丝织品;缟:白色丝织品。琦璜:美玉。
兰膏:泛言有香气的油脂。
二八:以八人为行。二八十六人。射(yi义):厌。递:更替。
九侯:泛指列国诸侯。迅:通“洵”,真正。
盛鬋(jian剪):浓密的鬓发。鬋,下垂的鬓发。
比:并。顺:通“洵”,诚然。弥代:盖世。
弱颜:容貌柔嫩。固植:身体健康。謇:发语词。
姱(kua夸):美好。修:美。絙(geng):绵延。
曼:长。睩(lu录):眼珠转动。
靡:细致。腻:光滑。理:肌肤。矊(mian免):目光深长。
桷(jue决):方的椽子。
芰(ji技)荷:荷叶。
屏风:荇莱,又名水葵。一种水生植物。文:同:“纹”,指波纹。
文异:文彩奇异。豹饰:以豹皮为饰,指侍卫武士的装束。陂陁(potuo坡陀):高低不平的山坡。
轩:有篷的轻车。辌(liang凉):可以卧息的安车。低:通“抵”,到达。
薄:草木丛生。
宗:聚。多方:多种多样。
粢(zi资):小米。穱(zhuo桌):早熟麦。挐(ru如):掺杂。黄梁:黄小米。
辛:辣。行:用。
腱(jian健):蹄筋。臑(er而):炖烂。若:与“而”意同。
吴羹:吴地浓汤。
胹(er而):煮。炮:烤。柘(zhe这)浆:甘蔗汁。
鹄酸:据闻一多校。当作“酸鹄”。鹄,天鹅。臇(juan倦):少汁的羹。鸿鸧(cang仓)鸿,大雁;鸧,即鸧鸹,一种似鹤的水鸟。
露:借为“卤”。一说借为“烙”。臛(huo霍):肉羹。蠵(xi西):大龟。厉:浓烈。爽:败、伤。
粔籹(junv巨女):用蜜和面粉制成的环状饼。饵:糕。餦餭(zhanghuang张皇):即麦芽糖,也叫饴糖。
勺:通“酌”。羽觞:古代一种酒嚣。
酎(zhou胄):醇酒。
通:通“彻”,撤去。
安放好编钟设置好大鼓,把新作的乐歌演奏演唱。
涉江、采菱:楚国歌曲名。扬荷:多作《阳阿》,楚国歌曲名。
酡(tuo驼):喝酒脸红。
嬉光:形容撩人的目光。眇:通“妙”。曾:通“层”。
被(pi技):披。文:文绣。纤:细软。陆离:形容色彩斑斓。
二八:指两队女乐。齐容:装束一样。郑舞:郑国的舞蹈,比较放纵。
衽:衣襟。交竿:衣襟相交如竿。抚:通“拊”,拍击。案:同“按”。下:似指弯腰下屈的舞蹈动作。
搷(tian填):猛击。
激楚:楚国的歌舞曲名。或谓指激烈的楚歌之声。
吴歈(yu俞):吴地之歌。蔡讴:蔡地之歌。大吕:乐调名。
组:系佩饰的丝带。缨:帽带。班:同“斑”。
妖玩:指妖绕的女子。
秀先:优秀出众。
菎(kun昆)蔽:饰玉的筹玛。赌博用具。象棋:象牙棋子。六簙用具。六簙(bo伯):一种棋戏。可用以赌博。
分曹:相对的两方。
枭:博戏术语。成枭棋则可取得棋局上的鱼,得二筹。牟:取。五白:五颗骰子组成的特彩。得此可胜。
犀比:犀角制的带钩,用作赌胜负的彩注。一说用犀角制成的赌具。白日:指一天时光。
铿:象声词。簴(ju巨):钟架。揳(ia夹):抚。梓瑟:梓木所制之瑟。
错:错落安置。
结撰:构思。至思:尽心思考。
极:极至,此当指极度快乐。
先故:先祖与故旧。
乱:乱辞,尾声。献:进。汩(yu玉):形容匆匆而行。
菉:通“绿”。苹:一种水草。白芷:一种香草。
贯:通。庐江:洪兴祖《楚辞补注》云:“庐江出陵阳东南,北入江。”谭其骧以为当指今襄阳、宜城界之潼水。春秋时,地为庐戎之国,因有此称。长薄:杂草丛生的林子。
倚:沿。畦:水田。瀛:大水。博:旷野之地。
青骊(li离):青黑色的马。驷:驾一乘车的四匹马。
悬火:焚林驱兽的火把。玄颜:黑里透红。指天色。烝:上升。
步:步行的随从。骤处:乘车的随从停下。骤,驰;处,止。诱:导。打猎时的向导。
抑:勒马不前。骛(wu务):奔驰。若:顺,指进退自如。
梦:指云梦泽。这一带是楚国的大猎场,地跨大江南北。课:比试。
惮青兕:怕射中青兕。兕,犀牛一类的野兽。楚人传说猎得青兕者,三月必死。
朱明:指太阳。淹:留。
皋:水边高地。渐(jian坚):遮没。
湛湛:水深的样子。
《招魂》一文的作者,历史上有不同说法。司马迁认为是屈原的作品,他在《史记·屈原贾生列传》称:“余读《离骚》、《天问》、《招魂》、《哀郢》,悲其志。”王逸在《楚辞章句》里认为是宋玉的作品:
“《招魂》者,宋玉之所作也。宋玉怜哀屈原,忠而斥弃,愁懑山泽,魂魄放佚,厥命将落。故作《招魂》,欲以复其精神,延其年寿,外陈四方之恶,内崇楚国之美,以讽谏怀王,冀其觉悟而还之也。”
令人多少有点奇怪的是,长期以来,汉唐魏晋宋的文人大多接受王逸的说法。直至明代学者黄文焕在《楚辞听直·听二招》中,才明确批驳了王逸的说法,并首次提出《招魂》系屈原自招其魂的观点。此后,清人林云铭的《楚辞灯》、今人游国恩的《屈原》等著作,均支持黄文焕的观点,认为《招魂》乃屈原自招其魂。
游国恩指出,古代有招自己生魂的事例,谢灵运《山居赋》“招惊魂于殆化,收危形于将阑”,杜甫《彭衙行》“剪纸招我魂”,即其例。此外,少数民族亦流传招活人魂的习俗,《文献通考》卷330引宋范成大《桂海虞衡志》(今本无)记有当地风俗:“家人远而归者,止于三十里外。家遣巫提竹篮迓,脱归人贴身衣贮之篮,以前导还家。言为行人收魂归也。”(其实,这种迎接归人的习俗,在客观上具有减少返乡者把传染性疫病从外地传入的功能)。
此外,也有人认为《招魂》一文,是宋玉为招死去的楚顷襄王魂而作,或认为是宋玉为重病的楚顷襄王招魂。与此同时,在沅湘民间,至今仍然流传着,宋玉、景差在屈原死去一年之际,来到汨罗江,为屈原招魂的故事。
其实,宋玉、景差曾经为屈原招魂,宋玉或景差曾经为楚顷襄王招魂,屈原曾经为自己招魂,屈原曾经为楚怀王招魂,都可能发生过,而他们的这些作品可能都以《招魂》为名。但是,具体到流传至今的《楚辞·招魂》一文,则应当是屈原为楚怀王招魂时所作。
首先,司马迁在《史记》中明确指出屈原作品有《招魂》一篇。其次,招魂是一项严肃的活动,一般来说都是奉命而作,招魂的对象是死者或重病将死者。据此可知,《招魂》是屈原奉命为楚怀王招魂而创作,它是屈原任职三闾大夫期间所写的最后一篇职务作品。再者,《招魂》描述的主人公生活,不符合屈原的身份和实际情况,而是符合楚王的身份。
我们知道,公元前329年,楚威王死,在位11年,楚威王之子熊槐继位,是为怀王。公元前328年,为楚怀王元年。公元前299年,楚怀王入秦被扣留,在位30年;楚立太子横,是为顷襄王。公元前296年,楚怀王客死于秦。
需要说明的是,根据《逸周书·谥法解》,周公旦和太公望制定谥法,在君王、诸侯、大夫死后,子孙们要立庙举行隆重的祭祀活动,并根据死者生前的事迹和遭遇,对其评定一个称号,该称号叫做谥号。楚怀王即楚王熊槐死后得到的谥号,它是顷襄王与群臣根据熊槐在位事迹和遭遇而选定的,表示同情和怀念的意思。怀,本意是指胸前,引申为怀藏、想念、心意、归向、安抚、环绕、来到;对楚王熊槐谥号“怀王”,应当是寓意对熊槐客死秦国的悲惨遭遇的安抚。
这就充分表明,楚怀王客死秦国后,楚国曾为其举行过相应的正规的祭祀活动,《招魂》即官方祭祀活动的一部分。由于楚怀王被骗入秦,孤身滞留秦国三年之久,并最终客死秦国,他的遭遇曾令楚人举国哀之。因此,为楚怀王招魂的活动,可能进行过多次,而最隆重的招魂仪式应当是在楚怀王刚刚死去的时候,也就是说《招魂》应写于此时。
我国古代没有前身、后世的观念,也没有天堂、地狱的观念,只有灵魂不死和神鬼观念。中国古代所说的幽都与地狱的性质本不相同,幽都指地下空间的世界,而地狱则是灵魂接受审判、处罚并转世重新发配的地方。事实上,《招魂》描述天上有虎豹九关、地下有土伯九约,均没有天堂和地狱的概念。不过,在佛教传入中国后,幽都逐渐被赋予了地狱的功能,天上也有了玉皇大帝和天宫。
所谓灵魂不死,意思是灵魂可以脱离肉体而独立存在,凡是人睡眠时、重病昏迷时,以及死去时,都被解释为灵魂出窍,即灵魂脱离了肉体,要想让人活过来,就需要把灵魂重新招回到肉体之中。所谓神鬼观念,原本指人死去后的灵魂,好的灵魂就是神,坏的灵魂就是鬼(最初,鬼并无坏意,而是指祖先灵魂)。此外,除了人有灵魂外,其它自然物也有灵魂,例如山有山神、水有水神。大约到了春秋战国时期,从原始的鬼神观念,又演绎出神仙观念。
在我国云南纳西族的习俗里,每家都悬挂着一个存放家庭成员灵魂的竹篓,姑娘出嫁到婆家,要进行灵魂从娘家转接入婆家的巫术仪式,只有这样才表示新人真的到了婆家,在当地的观念里该仪式甚至比转户口还重要。当有人去世时,则要为其举行招魂仪式,这时招魂的目的不再是让灵魂返回肉体,而是指引灵魂返回祖先居住的地方,这才是真正意义上的叶落归根。为此,纳西族的东巴(巫师),专门绘有“神路图”,上面写着本族迁徙路上经过的地名,这些地名往往多达一二百个,招魂时东巴要面朝死者的灵柩,倒退着一边走一边按顺序依次高声念出。台湾学者李霖灿先生(原台湾故宫博物院副院长)曾考察过纳西族的神路图,发现地名都是真实的,而且晚近时期迁徙经过的地名仍然能辨认出来。
屈原所处时代的楚国招魂习俗,不一定与今日纳西族完全一样。但是,招魂的基本文化内涵应当是相同的,即引导死者的灵魂回归故里家乡。这在《招魂》中是非常明确的,例如“魂兮归来,入修门些。工祝招君,背行先些。秦篝齐缕,郑锦络些。招具该备,永啸呼些。魂兮归来,反故居些。”描述的正是巫师倒退着,拿着盛放灵魂的竹篓,引导灵魂返归家乡的场景。
值得注意的是,《招魂》最后一句话“魂兮归来,哀江南”。这是因为,楚国本来就地处江南,因此特别强调死者灵魂回归江南,也就意味着死者不是在楚国境内去世的。据此可知,《招魂》所招之魂,只能是客死秦国的楚怀王之魂。事实上,《招魂》全文长达282句,在屈原的作品中仅次于《离骚》和《天问》,显然这是在为一个非常重要的人物举行招魂时所作,而其人非楚怀王莫属。
《招魂》全文可分为三个段落,第一段是序篇,第二段是正文,第三段是尾声。
序篇首先描述死者灵魂的哭诉,其中“长离殃而愁苦”,或以为是指屈原遭到放逐,其实是指楚怀王客死秦国。接下来描述,上帝同情楚怀王的不幸遭遇,命令巫阳为其招魂。然后描述巫阳以自己的职责是占梦解梦为理由,而勉强接受上帝的命令。
这种开场白,不能不让人怀疑其中藏有某种玄机,或许这是屈原在用巫阳暗指自己。我们知道,古代巫术是一个非常复杂的知识体系,其内容包罗万象,因此巫师也要有所分工,以便各司其职,更好地完成本职工作。然而,由于屈原与楚怀王有着不寻常的君臣关系,因此屈原勉为其难,决定亲自为楚怀王招魂。为此,屈原借怀王托梦上帝,再由上帝命令巫阳的过程,实现由自己来为怀王招魂的目的。事实上,在《九歌》里,招魂、收魂的工作是由大司命承担的,这应当是楚国的传统习俗。但是,屈原曾长期担任三闾大夫之职,他同时又是一个具有创新精神的巫师、学者和政治家,因此他才有可能革新招魂仪式,改由“巫阳”实施招魂。
正文的内容可分为两个层次,其一描述东南西北、天上地下各有其害,呼吁灵魂不要到那些地方去,而是要返回故居。其二描述巫师引导灵魂返归故里的场景,特别渲染死者生前在故居生活的豪华舒适,诸如“九侯淑女”、“实满宫些”,显然是君王才会有的生活。
尾声描述主持招魂者,回忆当年春天自己曾与怀王到南方狩猎的欢快场景;紧接着对比今日,道路已被荒草遮掩,遥望千里之外的远方(应指怀王客死在秦国之地),伤春之心油然而生,并衷心发出“魂兮归来,哀江南”的呼唤。
有意思的是,我国长沙子弹库楚墓出土有男子(灵魂)驭龙升天图,长沙陈家大山楚墓出土有龙凤导人(灵魂)升天图。长沙马王堆西汉墓出土的帛画,绘有天上世界、人间世界、地下世界等丰富内容。凡此种种,均表明在春秋战国以及秦汉时期,楚国楚地特别注重人死后灵魂归宿的问题,这也是诸子百家唯有楚国的文人学者会撰写《九歌》、《招魂》、《大招》的原因所在。
长沙是楚国首封之地,这里也是楚国先王的祖庙所在地。因此,楚怀王死后的灵魂,应当被引导到祖庙里。也就是说,为怀王招魂的仪式是在长沙举行的,屈原所作《招魂》也是在长沙脱稿的,而尾声中的睹物思情亦在情理之中。与此同时,楚怀王的遭遇、楚国的衰弱,也促使屈原对天命、对历史、对巫术产生了强烈的怀疑,《天问》的腹稿就是在这种情况下起草。
惜诵
惜诵以致愍兮,发愤以抒情。
所作忠而言之兮,指苍天以为正。
令五帝使折中兮,戒六神与向服。
俾山川以备御兮,命咎繇使听直。
竭忠诚而事君兮,反离群而赘肬。
忘儇媚以背众兮,待明君其知之。
言与行其可迹兮,情与貌其不变。
故相臣莫若君兮,所以证之不远。
吾谊先君而后身兮,羌众人之所仇也。
专惟君而无他兮,又众兆之所雠也。
壹心而不豫兮,羌无可保也。
疾亲君而无他兮,有招祸之道也。
思君其莫我忠兮,忽忘身之贱贫。
事君而不贰兮,迷不知宠之门。
患何罪以遇罚兮,亦非余之所志也。
行不群以巅越兮,又众兆之所咍也。
纷逢尤以离谤兮,謇不可释也。
情沉抑而不达兮,又蔽而莫之白也。
心郁邑余侘傺兮,又莫察余之中情。
固烦言不可结而诒兮,愿陈志而无路。
退静默而莫余知兮,进号呼又莫吾闻。
申侘傺之烦惑兮,中闷瞀之忳忳。
昔余梦登天兮,魂中道而无杭。
吾使厉神占之兮,曰有志极而无旁。
终危独以离异兮,曰君可思而不可恃。
故众口其铄金兮,初若是而逢殆。
惩于羹者而吹齑兮,何不变此志也?
欲释阶而登天兮,犹有曩之态也。
众骇遽以离心兮,又何以为此伴也?
同极而异路兮,又何以为此援也?
晋申生之孝子兮,父信谗而不好。
行婞直而不豫兮,鲧功用而不就。
吾闻作忠以造怨兮,忽谓之过言。
九折臂而成医兮,吾至今而知其信然。
矰弋机而在上兮,罻罗张而在下。
设张辟以娱君兮,愿侧身而无所。
欲儃徊以干傺兮,恐重患而离尤。
欲高飞而远集兮,君罔谓汝何之?
欲横奔而失路兮,盖志坚而不忍。
背膺牉以交痛兮,心郁结而纡轸。
擣木兰以矫蕙兮,糳申椒以为粮。
播江离与滋菊兮,愿春日以为糗芳。
恐情质之不信兮,故重著以自明。
矫兹媚以私处兮,愿曾思而远身。
涉江
余幼好此奇服兮,年既老而不衰。
带长铗之陆离兮,冠切云之崔嵬,
被明月兮佩宝璐。
世混浊而莫余知兮,吾方高驰而不顾。
驾青虬兮骖白螭,吾与重华游兮瑶之圃。
登昆仑兮食玉英,与天地兮同寿,
与日月兮同光。
哀南夷之莫吾知兮,旦余济乎江湘。
乘鄂渚而反顾兮,欸秋冬之绪风。
步余马兮山皋,邸余车兮方林。
乘舲船余上沅兮,齐吴榜以击汰。
船容与而不进兮,淹回水而疑滞。
朝发枉渚兮,夕宿辰阳。
苟余心其端直兮,虽僻远之何伤。
入溆浦余儃徊兮,迷不知吾所如。
深林杳以冥冥兮,乃猿狖之所居。
山峻高以蔽日兮,下幽晦以多雨。
霰雪纷其无垠兮,云霏霏而承宇。
哀吾生之无乐兮,幽独处乎山中。
吾不能变心而从俗兮,固将愁苦而终穷。
接舆髡首兮,桑扈臝行。
忠不必用兮,贤不必以。
伍子逢殃兮,比干菹醢。
与前世而皆然兮,吾又何怨乎今之人!
余将董道而不豫兮,固将重昏而终身!
乱曰:鸾鸟凤皇,日以远兮。
燕雀乌鹊,巢堂坛兮。
露申辛夷,死林薄兮。
腥臊并御,芳不得薄兮。
阴阳易位,时不当兮。
怀信佗傺,忽乎吾将行兮!
哀郢
皇天之不纯命兮,何百姓之震愆?
民离散而相失兮,方仲春而东迁。
去故乡而就远兮,遵江夏以流亡。
出国门而轸怀兮,甲之鼂吾以行。
发郢都而去闾兮,怊荒忽其焉极?
楫齐扬以容与兮,哀见君而不再得。
望长楸而太息兮,涕淫淫其若霰。
过夏首而西浮兮,顾龙门而不见。
心婵媛而伤怀兮,眇不知其所蹠。
顺风波以从流兮,焉洋洋而为客。
凌阳侯之汜滥兮,忽翱翔之焉薄。
心絓结而不解兮,思蹇产而不释。
将运舟而下浮兮,上洞庭而下江。
去终古之所居兮,今逍遥而来东。
羌灵魂之欲归兮,何须臾而忘反。
背夏浦而西思兮,哀故都之日远。
登大坟以远望兮,聊以舒吾忧心。
哀州土之平乐兮,悲江介之遗风。
当陵阳之焉至兮,淼南渡之焉如?
曾不知夏之为丘兮,孰两东门之可芜?
心不怡之长久兮,忧与愁其相接。
惟郢路之辽远兮,江与夏之不可涉。
忽若不信兮,至今九年而不复。
惨郁郁而不通兮,蹇侘傺而含慼。
外承欢之汋约兮,谌荏弱而难持。
忠湛湛而愿进兮,妒被离而鄣之。
尧舜之抗行兮,瞭杳杳而薄天。
众谗人之嫉妒兮,被以不慈之伪名。
憎愠惀之修美兮,好夫人之慷慨。
众踥蹀而日进兮,美超远而逾迈。
乱曰:
曼余目以流观兮,冀一反之何时?
鸟飞反故乡兮,狐死必首丘。
信非吾罪而弃逐兮,何日夜而忘之?
抽思
心郁郁之忧思兮,独永叹乎增伤。
思蹇产之不释兮,曼遭夜之方长。
悲秋风之动容兮,何回极之浮浮。
数惟荪之多怒兮,伤余心之忧忧。
愿摇起而横奔兮,览民尤以自镇。
结微情以陈词兮,矫以遗夫美人。
昔君与我诚言兮,曰黄昏以为期。
羌中道而回畔兮,反既有此他志。
憍吾以其美好兮,览余以其修姱。
与余言而不信兮,盖为余而造怒。
愿承閒而自察兮,心震悼而不敢。
悲夷犹而冀进兮,心怛伤之憺憺。
兹历情以陈辞兮,荪详聋而不闻。
固切人之不媚兮,众果以我为患。
初吾所陈之耿著兮,岂至今其庸亡?
何独乐斯之謇謇兮?愿荪美之可光。
望三王以为像兮,指彭咸以为仪。
夫何极而不至兮,故远闻而难亏。
善不由外来兮,名不可以虚作。
孰无施而有报兮,孰不实而有获?
少歌曰:
与美人抽思兮,并日夜而无正。
憍吾以其美好兮,敖朕辞而不听。
倡曰:有鸟自南兮,来集汉北。
好姱佳丽兮,牉独处此异域。
惸茕独而不群兮,又无良媒在其侧。
道卓远而日忘兮,愿自申而不得。
望北山而流涕兮,临流水而太息。
望孟夏之短夜兮,何晦明之若岁?
惟郢路之辽远兮,魂一夕而九逝。
曾不知路之曲直兮,南指月与列星。
愿径逝而未得兮,魂识路之营营。
何灵魂之信直兮,人之心不与吾心同!
理弱而媒不通兮,尚不知余之从容。
乱曰:
长濑湍流,溯江潭兮。
狂顾南行,聊以娱心兮。
轸石崴嵬,蹇吾愿兮。
超回志度,行隐进兮。
低徊夷犹,宿北姑兮。
烦冤瞀容,实沛徂兮。
愁叹苦神,灵遥思兮。
路远处幽,又无行媒兮。
道思作颂,聊以自救兮。
忧心不遂,斯言谁告兮。
怀沙
滔滔孟夏兮,草木莽莽。
伤怀永哀兮,汩徂南土。
眴兮杳杳,孔静幽默。
郁结纡轸兮,离慜而长鞠。
抚情效志兮,冤屈而自抑。
刓方以为圜兮,常度未替。
易初本迪兮,君子所鄙。
章画志墨兮,前图未改。
内厚质正兮,大人所盛。
巧倕不斲兮,孰察其拨正。
玄文处幽兮,矇瞍谓之不章;
离娄微睇兮,瞽以为无明。
变白以为黑兮,倒上以为下。
凤皇在笯兮,鸡鹜翔舞。
同糅玉石兮,一概而相量。
夫惟党人之鄙固兮,羌不知余之所臧。
任重载盛兮,陷滞而不济。
怀瑾握瑜兮,穷不知所示。
邑犬之群吠兮,吠所怪也。
非俊疑杰兮,固庸态也。
文质疏内兮,众不知余之异采。
材朴委积兮,莫知余之所有。
重仁袭义兮,谨厚以为丰。
重华不可遌兮,孰知余之从容!
古固有不并兮,岂知其何故也?
汤禹久远兮,邈而不可慕也?
惩违改忿兮,抑心而自强。
离慜而不迁兮,愿志之有像。
进路北次兮,日昧昧其将暮。
舒忧娱哀兮,限之以大故。
乱曰:
浩浩沅湘,分流汩兮。
修路幽蔽,道远忽兮。
怀质抱情,独无匹兮。
伯乐既没,骥焉程兮。
民生禀命,各有所错兮。
定心广志,余何所畏惧兮?
曾伤爰哀,永叹喟兮。
世浑浊莫吾知,人心不可谓兮。
知死不可让,愿勿爱兮。
明告君子,吾将以为类兮。
思美人
思美人兮,揽涕而竚眙。
媒绝路阻兮,言不可结而诒。
蹇蹇之烦冤兮,陷滞而不发。
申旦以舒中情兮,志沉菀而莫达。
愿寄言于浮云兮,遇丰隆而不将。
因归鸟而致辞兮,羌迅高而难当。
高辛之灵盛兮,遭玄鸟而致诒。
欲变节以从俗兮,媿易初而屈志。
独历年而离愍兮,羌凭心犹未化。
宁隐闵而寿考兮,何变易之可为!
知前辙之不遂兮,未改此度。
车既覆而马颠兮,蹇独怀此异路。
勒骐骥而更驾兮,造父为我操之,
迁逡次而勿驱兮,聊假日以须是时。
指嶓冢之西隈兮,与纁黄以为期。
开春发岁兮,白日出之悠悠。
吾将荡志而愉乐兮,遵江夏以娱忧。
揽大薄之芳茝兮,搴长洲之宿莽。
惜吾不及古人兮,吾谁与玩此芳草?
解萹薄与杂菜兮,备以为交佩。
佩缤纷以缭转兮,遂萎绝而离异。
吾且儃徊以娱忧兮,观南人之变态。
窃快在中心兮,扬厥凭而不竢。
芳与泽其杂糅兮,羌芳华自中出。
纷郁郁其远蒸兮,满内而外扬。
情与质信可保兮,羌居蔽而闻章。
令薜荔以为理兮,惮举趾而缘木。
因芙蓉而为媒兮,惮褰裳而濡足。
登高吾不说兮,入下吾不能。
固朕形之不服兮,然容与而狐疑。
广遂前画兮,未改此度也。
命则处幽吾将罢兮,愿及白日之未暮也。
独茕茕而南行兮,思彭咸之故也。
惜往日
惜往日之曾信兮,受命诏以昭时。
奉先功以照下兮,明法度之嫌疑。
国富强而法立兮,属贞臣而日竢。
秘密事之载心兮,虽过失犹弗治。
心纯庞而不泄兮,遭谗人而嫉之。
君含怒而待臣兮,不清澈其然否。
蔽晦君之聪明兮,虚惑误又以欺。
弗参验以考实兮,远迁臣而弗思。
信谗谀之浑浊兮,盛气志而过之。
何贞臣之无罪兮,被离谤而见尤。
惭光景之诚信兮,身幽隐而备之。
临沅湘之玄渊兮,遂自忍而沉流。
卒没身而绝名兮,惜壅君之不昭。
君无度而弗察兮,使芳草为薮幽。
焉舒情而抽信兮,恬死亡而不聊。
独障壅而弊隐兮,使贞臣为无由。
闻百里之为虏兮,伊尹烹于庖厨。
吕望屠于朝歌兮,宁戚歌而饭牛。
不逢汤武与桓缪兮,世孰云而知之。
吴信谗而弗味兮,子胥死而后忧。
介子忠而立枯兮,文君寤而追求。
封介山而为之禁兮,报大德之优游。
思久故之亲身兮,因缟素而哭之。
或忠信而死节兮,或訑谩而不疑。
弗省察而按实兮,听谗人之虚辞。
芳与泽其杂糅兮,孰申旦而别之?
何芳草之早殀兮,微霜降而下戒。
谅聪不明而蔽壅兮,使谗谀而日得。
自前世之嫉贤兮,谓蕙若其不可佩。
妒佳冶之芬芳兮,嫫母姣而自好。
虽有西施之美容兮,谗妒入以自代。
愿陈情以白行兮,得罪过之不意。
情冤见之日明兮,如列宿之错置。
乘骐骥而驰骋兮,无辔衔而自载;
乘泛泭以下流兮,无舟楫而自备。
背法度而心治兮,辟与此其无异。
宁溘死而流亡兮,恐祸殃之有再。
不毕辞而赴渊兮,惜壅君之不识。
橘颂
后皇嘉树,橘徕服兮。
受命不迁,生南国兮。
深固难徙,更壹志兮。
绿叶素荣,纷其可喜兮。
曾枝剡棘,圆果抟兮。
青黄杂糅,文章烂兮。
精色内白,类任道兮。
纷緼宜修,姱而不丑兮。
嗟尔幼志,有以异兮。
独立不迁,岂不可喜兮?
深固难徙,廓其无求兮。
苏世独立,横而不流兮。
闭心自慎,终不失过兮。
秉德无私,参天地兮。
愿岁并谢,与长友兮。
淑离不淫,梗其有理兮。
年岁虽少,可师长兮。
行比伯夷,置以为像兮。
悲回风
悲回风之摇蕙兮,心冤结而内伤。
物有微而陨性兮,声有隐而先倡。
夫何彭咸之造思兮,暨志介而不忘!
万变其情岂可盖兮,孰虚伪之可长?
鸟兽鸣以号群兮,草苴比而不芳。
鱼葺鳞以自别兮,蛟龙隐其文章。
故荼荠不同亩兮,兰茝幽而独芳。
惟佳人之永都兮,更统世以自贶。
眇远志之所及兮,怜浮云之相羊。
介眇志之所惑兮,窃赋诗之所明。
惟佳人之独怀兮,折若椒以自处。
曾歔欷之嗟嗟兮,独隐伏而思虑。
涕泣交而凄凄兮,思不眠以至曙。
终长夜之曼曼兮,掩此哀而不去。
寤从容以周流兮,聊逍遥以自恃。
伤太息之愍怜兮,气于邑而不可止。
糺思心以为纕兮,编愁苦以为膺。
折若木以弊光兮,随飘风之所仍。
存彷佛而不见兮,心踊跃其若汤。
抚珮衽以案志兮,超惘惘而遂行。
岁曶曶其若颓兮,时亦冉冉而将至。
薠蘅槁而节离兮,芳以歇而不比。
怜思心之不可惩兮,证此言之不可聊。
宁溘死而流亡兮,不忍此心之常愁。
孤子吟而抆泪兮,放子出而不还。
孰能思而不隐兮,照彭咸之所闻。
登石峦以远望兮,路眇眇之默默。
入景响之无应兮,闻省想而不可得。
愁郁郁之无快兮,居戚戚而不可解。
心鞿羁而不开兮,气缭转而自缔。
穆眇眇之无垠兮,莽芒芒之无仪。
声有隐而相感兮,物有纯而不可为。
邈漫漫之不可量兮,缥绵绵之不可纡。
愁悄悄之常悲兮,翩冥冥之不可娱。
凌大波而流风兮,讬彭咸之所居。
上高岩之峭岸兮,处雌蜺之标颠。
据青冥而摅虹兮,遂儵忽而扪天。
吸湛露之浮源兮,漱凝霜之雰雰。
依风穴以自息兮,忽倾寤以婵媛。
冯昆仑以澂雾兮,隐渂山以清江。
惮涌湍之礚礚兮,听波声之汹汹。
纷容容之无经兮,罔芒芒之无纪。
轧洋洋之无从兮,驰委移之焉止?
漂翻翻其上下兮,翼遥遥其左右。
氾潏潏其前后兮,伴张驰之信期。
观炎气之相仍兮,窥烟液之所积。
悲霜雪之俱下兮,听潮水之相击。
借光景以往来兮,施黄棘之枉策。
求介子之所存兮,见伯夷之放迹。
心调度而弗去兮,刻著志之无适。
曰吾怨往昔之所冀兮,悼来者之悐悐。
浮江淮而入海兮,从子胥而自适。
望大河之洲渚兮,悲申徒之抗迹。
骤谏君而不听兮,重任石之何益?
心絓结而不解兮,思蹇产而不释。
痛心啊,由于进谏而招来不幸,我要倾诉心中的激情和怨情。
如果我的话不是出于忠诚啊,我愿上指苍天让他来作证。
让五方神帝来公平裁决吧,我愿面对六宗神祇把事理说清。
请山川众神都来听证做陪审啊,命法官皋陶把是非曲直判明。
我竭尽忠诚来侍奉君王啊,反被小人看作是多余的瘤肿。
我不懂奉迎谄媚而惹恼小人啊,只有等待明君体察我的衷情。
我的一言一行都有迹可查啊,我表里如一从不变更。
所以考察臣子没有比得上君王的啊,因为这种考察在眼前就可得到印证。
我坚守人生道义是先君后己,竟然被众人怨恨仇视。
我心中思念的只有君王您啊,众人却把我当做仇敌。
我忠诚专一毫不迟疑,可结果却不能保全自己。
我极力地亲近君王别无他想,却成了招灾惹祸的根基!
为君王着想没人比我更忠心啊,我竟然忘却了自己人微才疏。
侍奉君王我从不三心二意啊,根本不知什么取宠邀幸的门路。
忠心有何罪竟遭惩罚啊,这真是我心中从未意想到。
行为不同俗随流就要跌跤,还要受到群小的讥讽嗤笑。
一连串的责怪,不断的诽谤啊,真使我愁肠百结不平难消!
心情郁郁难以倾诉啊,君王受蒙蔽忠心难剖。
心头愁闷失意潦倒啊,又有谁理解我心头的苦恼。
本来有说不完的话却无法投寄啊,我愿陈述心志却无路使君王知晓。
隐退沉默吧,可谁又明白我呢?上前呼喊吧,可谁又听我的呼号?
一再的失意使我心烦意乱啊,满怀的愁绪呵,难写难描。
从前我曾梦中飞游苍天啊,魂悠悠中途遇河却无渡船。
我请大神替我占卜啊,他说:“你有大志可惜无外人助援。”
“难道我就终将孤独被君王疏远?”他说:“可以为君王着想却不可依仗。
因为众口一词可以把黄金熔化啊,当初你就是这样忠诚才遭受到危险。
被汤烫过的人见到凉菜也要吹气,为什么你不把初衷改变改变?
想不用天梯就打算登天,你的态度一丝没改还像从前。
众人害怕你,不与你同心同德,为什么会和你做伴?
虽同事一君但你们路途各异,为什么会给你助援?
晋国的申生是个孝子啊,父亲把他逼死就是听信了谗言。
鲧为人刚直不活转,他的功业因此不得实现。”
我听说尽忠君王容易与人结怨,对此我毫不在意以为是夸大。
手臂多次折伤的人可能成良医,如今我才明白这话一点儿不差。
如今这个世道,天上利箭横飞,地上张罗设网。
处处暗设机关陷害君王,哪里有我立足容身的地方。
我徘徊不去以求留在君王身旁啊,又怕更大的祸患落在头上。
我想抽身远走高飞啊,又怕君王诬我说:“你背叛我,要去什么地方?”
想放弃正路像小人那样乱窜啊,可我一向心坚志专又不忍心。
我的前胸和后背就像裂开一样啊,我心头郁闷难舒,绞痛难忍。
捣碎木兰,揉碎蕙草啊,舂碎申椒做干粮。
再播种下江离栽上菊花啊,待到春天做成干粮芬芳。
唯恐我的真情得不到表达啊,所以三番五次表明衷肠。
保持自己的美德,离群索居吧,我反复想过隐身远藏。
我从小就爱好这奇特的服饰啊,直到老年这习惯也没有衰减。
腰间挂着长长的宝剑啊,头上戴着高高的通天冠。
缀着明月珠啊,身佩美玉串串。
世道混浊没有人理解我啊,我要远走高飞,毫不留恋。
驾起青龙白龙车啊,我与舜帝啊同游天帝的玉园。
登上昆仑山啊,把玉树花美餐。我和天地啊一样长寿,
我和日月啊一样光灿灿。
痛心啊南方并没有人了解我,天一亮我就渡过了湘水长江。
登上鄂渚我回头眺望啊,唉,丝丝寒风凄苦悲凉。
让我的马儿在山边漫步,把我的车儿停放在林旁。
我驾一叶扁舟上溯沅水啊,齐力摇起船桨,拍水击浪。
船儿随波起伏不肯前进啊,陷入旋涡打转波荡。
早晨,从枉渚出发,晚上,投宿在辰阳。
如果我的心是正直的啊,虽处穷乡僻壤又有何伤!
行到溆浦我有些打不定主意啊,心中迷惘不知该去何方。深林杳以冥冥兮,猿狖之所居。茂密的山林一片阴暗啊,那本是猿猴住的地方。
高峻的大山遮天蔽日啊,山下淫雨霏霏迷迷茫茫。
无边无际的雪花啊飞飞扬扬,布满天空的浓云阴沉无光。
可怜我一生无欢乐啊,孤独地生活在这高山老林中。
我不能改变心志去随波逐流啊,当然就要穷愁潦倒终生。
接舆愤世剃去自己的头发,桑扈穷得裸体而行。
忠心的人啊,不被重用,贤明的人求进身也难成功。
伍子胥终遭祸殃啊,比干被剖心不得善终。
纵观历史都是这样啊,我又何苦抱怨今人的行径!
但我要坚持正道而毫不犹豫,当然那将使我一生遭难不见光明!
尾声:鸾鸟和凤凰啊,一天比一天远了。
燕雀和乌鹊啊,却把窝筑在庙堂上面。
瑞香和辛夷啊,都死在林丛草间。
腥的臊的都被重用啊。芳的香的却不得靠前。
阴阳错位都颠倒了位置,这世道真是失常大变。
怀抱忠心的人反失意,我还是赶快远走别迟疑!
上天不再保佑我家邦啊,为什么让人们这样凄凄惶惶?
他们颠沛流离,亲人失散啊,正当仲春二月逃向东方。
离开故乡郢都走向远处啊,沿着长江夏水流亡。
一走出城门我心不禁一阵疼痛啊,甲日的早晨我动身向东方。
从郢都出发离开家乡啊,我心中恍惚,前途渺茫。
举起船桨让船儿随水飘荡啊,可怜我再也见不到君王。
远望那高大的梓树我不禁长叹啊,眼泪就像雪珠般簌簌流淌。
过了夏首一路飞流直下啊,回头已看不见郢都城门在何方。
牵肠挂肚心悲伤啊,前途渺茫不知何处是我停脚的地方。
随着风波任其漂泊吧,从此我就是一个无家的浪子到处飘荡。
航行在汹涌的波涛上啊,就像飞了起来不知把我抛向何方。
情思郁结难排解啊,愁肠百曲不舒畅。
我将让我的船儿顺流东下啊,先南入洞庭再北上长江。
离开了世世代代居住的故土啊,而今漂泊来东方!
我的心一直想回去啊,何曾一时一刻把它忘记。
船背夏首向东行啊,心儿却飞向西,悲伤啊郢都一天比一天远离。
登上水边高地纵目远望啊,想借此暂且舒散一下我的愁绪。
可一见这片安乐的土地悲心又起啊,可怜大江两岸还保存着古朴的风气。
面对着洪波巨浪往哪儿去啊,烟波浩渺南渡又将到何处?
想不到高屋大厦变成废墟啊,两座东门怎么能荒草簇簇?
心中不快这样久啊,旧忧未去又添新愁。
想郢都的道路是多么遥远啊,长江夏水怎么能回头再渡!
忽然间被疏远不再被任用啊,至今已整整过了九个年头。
满怀悲苦心不畅啊,失意潦倒真忧愁。
那群小为邀君欢一副媚态啊,实际内心空虚毫无操守。
我一片忠心希望为国献身啊,反被小人嫉妒使我们君臣离分。
尧舜的德行多么高尚啊,光明远烛直达天庭。
众小人把他们嫉妒诽谤,给他们加上“不慈”的恶名。
忠诚有德的人被君王厌恶憎恨啊,反喜欢那巧嘴滑舌夸夸其谈的人。
众群小奔走钻营一天天高升啊,贤臣良士被冷落日益疏远不亲近。
尾声:我放眼眺望四方啊,何时能回一次故乡?
飞鸟还要飞回自己的巢窝啊,狐狸死了还把头朝向生他养他的山冈。
我真是无罪啊而被抛弃流放,日日夜夜我怎能把它忘!
心头闷闷一团忧思啊,独自长叹倍增忧伤。
愁思如麻难理难剪啊,夜啊偏偏又这样漫长。
秋风使草木改变了颜色啊,为什么天地也在秋风中浮荡?
我常常想起您是那么爱动怒,真伤透了我的心痛苦难当。
有时我真想立刻离您远去啊,见人们动辄得咎又打消此想。
还是把心中的话写成诗篇吧,把它进献给您,我的君王。
先前你曾和我约定啊,说:“黄昏就是我们的佳期。”
谁料想你半路又反悔啊,违背前言又打别的主意。
你对我夸耀你的美貌丽容啊,你对我炫示你的媚态娇姿。
和我说过的话你全不算数啊,为什么还对我大发脾气?
我本想找空闲向你解释明白啊,可一直心里害怕不敢倾吐。
我悲伤犹豫,可仍想对你说啊,真是苦啊,满腹悲伤不能诉。
我把这情形向你陈述啊,可你假装耳聋不肯听。
本来正直的人就不会献媚啊,群小真就把我当成害人精。
当初我所说的是那样明白啊,难道至今你就把它全遗忘?
为什么我爱忠心耿耿地向你进言,就是希望你的美德更加光大发扬。
愿你以三王五霸做楷模啊,我把彭咸作为自己的榜样。
什么目标不能达到啊,美名远播,万古流芳。
善良的品德全靠自己修养啊,美好的名声不能浪得空想。
不付出哪能得到回报啊,不结果实怎会收获满仓?
小歌:
我向君王倾诉出我的委屈啊,从早说到晚却得不到公平的裁定。
你一味地向我炫耀你的美貌啊,你骄傲得连我的陈辞听也不听。
唱:有只鸟儿从南方飞来啊,飞落在汉水以北的地方。
羽毛模样是多么美丽啊,孤孤单单栖息在异乡。
我孤苦零丁无伴侣啊,也没有好媒人在身旁。
路途遥远你一天天把我遗忘啊,我欲诉深情却又无门见到君王。
遥望南山止不住眼泪流淌啊,对着流水我叹息哀伤。
初夏的夜本来很短啊,为什么竟像一年般的长!
想来郢都的路是多么遥远啊,可是魂梦一夜跑九趟。
我不顾道路是弯还是直啊,直奔南方的群星和月亮。
想径直南行识不得路啊,魂灵为找路来往奔忙。
为什么我的心那样正直啊?别人的心不与我一样。
提亲的人太弱不能为我沟通啊,还不知我心胸磊落坦荡。
尾声:
长长的浅滩湍急的流水,我溯江而上。
我频频地望着南行的大道,聊以平慰我的愁肠。
我的心坚如高大的磐石,飞回郢都是我的愿望。
山高路险心儿早已飞过,人啊还缓缓地走在路上。
走走停停路难行,夜晚投宿在北姑。
心烦意乱满怀苦楚,就像不断的流水难消除。
我悲苦,我叹息,我呻吟,我的心啊在思念着远方。
路又远啊地又偏,又没人替我传达衷肠。
倾诉愁思写成诗章,聊以自慰宽愁肠啊。
忧心忡忡不遂意,这些话儿对谁讲!
初夏的江水一片汪洋啊,草木繁茂莽莽苍苍。
痛心啊,止不住的哀伤,我急急地奔向南方。
举目四望一片昏暗啊,死一般沉寂听不到一丝声响。
无穷的委屈和悲痛郁结心头啊,身遭不幸有喝不完的苦浆。
拍拍心窝问问心啊,强自压下满腹的委屈和冤枉。
虽说方的可以削成圆啊,可正常的法度并不因此而废弃。
如果把初衷和追求来改变啊,定会被贤人君子看不起。
章程规划早已出之笔墨啊,当初图谋的经国大法不能改移。
品行淳厚心地正直啊,才是贤人君子所赞许的。
巧倕如果不砍上几斧啊,谁知他有变曲为直的神工妙技?
黑色的彩绘放在暗处啊,瞎人说它不鲜艳。
离娄微微闭着眼啊,盲人说他是瞎眼汉。
硬把白的说成黑啊,把上当下颠倒颠。
凤凰关进竹笼里啊,反叫鸡鸭翱翔舞翩翩。
美玉沙石混在一起啊,一样看待不分贵和贱。
想那小人鄙陋又愚顽啊,根本不知我心良善。
我肩负重任责任大啊,陷入泥沼我不能起航向前。
我怀揣美玉手握宝啊,无人知我不知给谁看。
村犬成群乱狂吠啊,全因少见多怪无识见。
诽谤俊士忌英贤啊,本是庸人的本性和习惯。
我外表质朴心豁达啊,众人不知我出众的才干。
成材原木堆一起啊,没人知我栋梁在里面。
我重仁义不停地自修啊,忠厚朴实才感充实心里安。
明君舜帝不再遇啊,有谁知道我雍容大方,气定神闲?
贤臣不遇明君自古就有啊,这其中的缘故有谁了然?
商汤、夏禹时代久远啊,千载悠悠,难慕难羡。
止住恨啊不再怨,要坚强,自把苦水咽。
遭受祸患不悔改啊,愿为后人做模范。
向北赶路去投宿啊,夕阳沉沉将落山。
把忧愁痛苦全忘掉吧,生命的尽头已不远。
尾声:
浩浩荡荡的沅水湘水啊,各自奔流涌向前。
漫长的道路多险阻啊,它是那么渺茫遥远。
我怀抱一颗忠心和真情啊,却孤独无依没人来相伴。
相马的伯乐已经死去啊,纵有千里马又有谁来分辨?
世上众人的命啊,各自的生死早注定。
安下心来放宽怀啊,我又何必惧死恋生?
诉不尽的忧伤止不住的悲哀啊,长吁短叹一声连一声。
世道混浊无人了解我啊,人心难测,看不透啊说不清。
我知道一死已不可免啊,那就不必再吝惜这残生。
告诉你啊,以死守志的先贤,我将加入到你们的行列中。
怀念着我心爱的人啊,揩干眼泪而远望。
没人介绍而路又迢遥,有话却无法成章。
我至诚一片而蒙冤,我进退两难而不前。
愿每日陈述我的心思,心思沉顿而难表现。
愿浮云为我捎信,云师却不肯讲情。
托鸿鸟为我传书,鸿高飞而不应命。
我难比帝喾高辛,能遇凤凰而授卵。
要变节而随流俗,我知耻而有所不敢。
多年来我遭受摧残,毫不减我心中的愤懑。
宁失意而长此终身,我何能如掌之易反?
我明知正路难通,但我不能不走正路。
尽管是车翻而马倒,我依然望着前途。
我再把好马辔上,请造父为我执鞭。
慢慢地走,不必驱驰,让我把光景流连。
指着嶓冢山的西边,那汉水发源地点,就走到日落昏黄,也莫嫌道途遥远。
我姑且等待明年,艳阳的春日绵绵。
我要放怀地歌唱,逍遥在江水、夏水之边。
我攀摘灌木中的苻蓠,我采集沙滩上的卷施。
和古人可惜不能同时,摘来香草啊同谁赏识。
采取萹薄与同蔬菜,尽可以纽成环佩。
也未尝不好看一时,终萎谢而遭毁败。
我姑且快乐逍遥,观赏南方人的异态。
只求我心中快活,把愤懑置之度外。
芳香与污秽杂混一起啊,芳花终会卓然自现。
馥郁的芳香必然远扬,内部充实外表自有辉光。
只要真诚的素质长保不亡,声名会突破一切的阻障。
想请薜荔替我说合,又怕走路去攀上树枝。
想采荷花替我媒介,又怕下水打湿了裙子。
登高吧,我不高兴,下水吧,我也不能。
固然是我手足不惯。我犹豫而心不能定。
完全依照着旧贯,我始终不肯改变。
命该受难我也不管,趁着这日子还未过完。
一个人孤单地走向南边,只想追求彭咸的典范。
痛想当年曾受君王的信任啊,受王命草宪令使政事清明。
继承先王的功业恩惠百姓啊,修明法度的缺陷和漏洞。
国家富强法度建起啊,忠臣理事君王安乐自轻松。
国家机密大事放在心上啊,纵或有过错君王也宽容。
我心地淳朴守口如瓶啊,于是遭到小人的嫉妒和围攻。
君王从此对我含怒没笑脸啊,根本不把是非对错来澄清。
小人蒙住君王的耳和眼啊,挑拨是非造谣生事把君王欺蒙。
你不调查验证就信以为真啊,不加思考地就把我弃置不用。
你听信小人的一派胡言乱语啊,怒气冲冲地指责我不义不忠。
忠贞的臣子并无罪过啊,为什么反遭诽谤受指责?
真是愧对天日啊,一片忠诚反蒙冤,我还是逃到幽暗之处躲一躲。
面对着沅水湘水的深渊啊,强忍满腔悲愤自沉江河。
终于身死名也灭啊,可惜昏君依然昏昏不理解。
君王心无分寸又不明察啊,使芳草埋没在荒林草野。
我向何处倾诉衷情陈说忠信啊,宁愿默默死去也决不偷生苟活!
我孤独地被隔绝抛弃在荒漠啊,致使忠贞之臣啊无从尽忠报国。
听说百里奚曾当过俘虏啊,伊尹也曾在厨房煮饭烧过火。
吕望曾在朝歌做过屠夫啊,宁戚也曾半夜喂牛叩角而歌。
如果不遇圣君汤武和桓缪啊,世上谁又知道他们才能卓绝?
吴王听信谗言不知悔改啊,伍子胥死后终遭祸。
介子推一片忠心抱树而死啊,晋文公醒悟后才去追寻搜索。
改绵山为介山并封山禁伐啊,用来报答介子推的大恩大德。
想起追随自己多年的故旧啊,便穿起白丧服痛哭不绝。
有的人一片忠信守节而死啊,有的人欺蒙诈骗而高官得做。
不去考察了解事实真相啊,只听信小人的一派信口胡说。
鲜花的芬芳和美玉的光泽混合在一起啊,谁又能清清楚楚地把它们分别?
为什么芳草这么早地凋零啊,只因薄霜已降而不知防戒。
实在是君王昏昏受蒙蔽啊,让谗谀小人日益洋洋自得。
小人妒贤自古就是这样啊,说什么不可佩的是蕙草杜若。
嫉妒美人的风姿秀韵啊,丑女嫫母搔首弄姿自作风骚。
纵使有西施般的美貌啊,制造流言斐语取代她的美好。
我希望陈述真情表白心意啊,竟会获罪真是出乎意料。
我的真情和冤枉日益清楚啊,就像众星在天空排列着。
跨上骏马放开四蹄飞奔啊,却没有勒马的缰绳和铁嚼。
乘上竹木筏顺流急下啊,却没有船桨任水飘。
不遵法度单凭主观去治国啊,就像上面的譬喻一样危险一样糟。
我宁愿早些死去被水飘走啊,我担心祸殃再一次来到。不毕辞而赴渊兮,惜壅君之不话没说完就投向深渊啊,可惜这一切君王不会知道。
天地间生长着一种佳树,那是橘树,习服这一方水土。
天生的习性不能移植,只生长在南国荆楚。
根深坚牢难以迁徙,那是因为它心志专一。
碧绿的叶子,洁白的花朵,缤纷一片令人心喜。
枝条繁密刺儿尖利,挂满团团的橘实。
绿中透出点点橘黄,色彩多么斑斓绚丽。
鲜艳的外表,纯洁的内里,如同可担重任的贤人志士。
枝繁叶茂,风姿美丽,美得真是无可挑剔。
啊,你自幼的志气,就与众人殊异。
你卓然独立从不变易,怎不令人可敬可喜!
根深坚固难以迁徙,心胸坦荡别有希冀。
你清醒地独立于世,宁愿绝水横渡也不随水流去。
你断绝私欲谨慎自守,永不会犯错误。
你坚守美德从无偏私,为人高尚可配天地。
我愿与日月共生死,长结友谊不离不弃。
至善至美而不过分,枝干坚直又有纹理。
你虽然年纪轻轻,却可做人们的老师。
你的德行可与伯夷相比,为人榜样,供人学习。
悲哀啊,旋风撕卷着蕙草,我心郁结,我心忧伤。
柔弱的蕙草易被摧残啊,秋风无形却能产生巨大影响。
为什么彭咸令人长久思慕啊,他那高尚节操和志向令人难忘。
千变万化岂能把真情掩盖啊,哪有虚伪能够保持久长?
鸟兽鸣叫把同伴呼唤啊,鲜草靠近枯草堆就失去芬芳。
鱼儿鼓鳞炫示自己与众不同啊,蛟龙潜入渊底把美丽的鳞甲隐藏。
所以苦菜与甜菜从不种在一地啊,兰芷生在幽僻的深山才独具芳香。
只有佳人才能永葆美好啊,虽历经百世也自善良。
我的志向是那么远大啊,可惜就像白云飘浮在天上。
我高远的志向不被理解啊,我只好赋诗一表我的衷肠。
思想起我孤独幽怨的情怀啊,只好折枝杜若和椒枝独自守在这里。
我止不住地一次次长吁短叹啊,人虽隐伏荒野可心头的思虑难息。
我涕泪交流心悲凄啊,彻夜不眠愁思如缕。
难挨的漫漫长夜终于熬过啊,可心头的悲哀依然长留不去。
我还是起身去四处游荡吧,姑且逍遥一番自解愁绪。
悲伤叹息可怜我的不幸啊,满怀的苦闷郁悒难解难舒。
把我满心的愁思结成一条佩带啊,把我满怀的愁苦编为一件内衣。
折一枝若木枝遮蔽阳光啊,任随旋风把我飘来荡去。
眼前的一切模模糊糊看不清啊,我的心像开了锅翻腾不止。
整一整衣裳稳一稳神啊,走吧,恍恍惚惚若有所失。
岁月匆匆很快地流逝啊,我的生命也渐渐走到尽头。
芳草枯萎茎折叶落啊,一片凋零香消芳收。
可怜我的愁思永不止啊,我的这些表白也无济于事。
我宁愿死去或永远漂泊啊,也不忍我的心永远这般愁苦。
我孤儿般的呻吟着,擦着眼泪啊,我像被赶出家门的孤儿不得回去。
谁能思想起这些而不心痛啊,我决心仿效先贤走彭咸的路。
我登上高山向远处眺望啊,漫漫长路死一般的寂静。
我走进这无影无声的寂寞世界啊,连看一看、听一听、想一想都不可能。
这里只有无穷的愁苦没有一丝欢乐啊,满心是解不开、驱不散的愁绪苦情。
我的心被束缚不得舒展啊,像被千万条绳索把它捆紧。
辽阔无边四周一片寂静啊,莽苍苍空荡荡无像无形。
秋声虽小可使草木感应啊,蕙草虽本性纯真却难抵秋风。
世事茫茫不可预料啊,愁思不断缥缈绵长。
愁满心怀常使我悲苦啊,在黑暗中飞舞也难欢畅。
驾着波涛顺水漂流啊,投向彭咸居住的地方。
我飞上高山峭壁啊,站在虹霓的顶端。
我占据青空吐气成虹啊,突一挥手抚摸青天。
我吸饮着清露串串啊,又含漱着洁白的霜花片片。
我依在风穴旁闭目休息啊,陡然间翻身醒来又愁思绵绵。
我背靠昆仑俯瞰云雾滚滚飞腾啊,我依凭岷山下视江水奔流直前。
急流击石令人惊心啊,涛声不绝震响耳畔。
乱纷纷江水横冲直撞啊,白茫茫江水汪洋一片。
波涛滚滚不知流向哪里啊,弯弯曲曲流到何处才算完。
浪涛翻滚忽上忽下啊,又或左或右翻腾在两边。
江水波起浪涌忽前忽后啊,就像潮汐的涨落定时不变。
看炎夏的热气一阵阵升腾啊,看水汽上升凝成为雨露云烟。
悲叹啊,霜雪都飘落大地,潮水撞击的声音又传到耳边。
我凭借着日光月影上下往来啊,我用弯曲的黄棘神木充做马鞭。
我寻求介子推隐居过的居处啊,我发现了伯夷隐居的遗址首阳山。
心里思忖我不再离开他们啊,抱定决心不再去别处的打算。
尾声:我怨恨以往不识时务的追求啊,我痛惜后来无辜蒙受的惊惧。
我愿随着江淮漂流入海啊,跟从伍子胥以满足自己的心意。
我望见大河中的沙洲啊,悲哀地想起申徒狄的高行骨气。
一次次规谏君王而不被听信啊,抱石自沉又将有何益?
心头郁闷不舒畅啊,愁思百结难消释。
以致愍兮,发愤以抒情。
与美人兮,并日夜而无正。
兮,揽涕而竚眙。
之曾信兮,受命诏以昭时。
之摇蕙兮,心冤结而内伤。
《楚辞》篇名。包括9篇作品。依王逸《楚辞章句》的次序是:《》、《》、《》、《》、《》、《》、《》、《桔颂》、《》。这9篇的作者,王逸都定为屈原。
宋代洪兴祖则疑《》、《》、《桔颂》、《》4篇非屈原作(《楚辞补注》)。明代许学夷也以《惜往日》、《悲回风》二篇非屈原口气,疑为唐勒、景差等人所作(《诗源辨体》)。清代顾成天则定《》、《惜往日》二篇为河、洛间人所作(《读骚别论》)。而近人还有说《》为庄辛所作的(钱穆《先秦诸子系年》)。但所有这些怀疑,多以文气为判定真伪的标准,尚无确凿有力的证据。
关于《九章》名称的意思,王逸训“章”字为“著也,明也,言己所陈忠信之道甚著明也”,显系出于汉代经生陋说,不足为训;朱熹认为《九章》乃“后人辑之,得其九章,合为一卷”(《楚辞集注》),较为合理。至于辑录、题名者,或认为是刘向,或认为是淮南王幕府中的文学之士,尚无定论。
关于《九章》各篇的写作时、地问题,王逸认为它们都是屈原流放于江南时所作;朱熹则认为“非必出于一时之言也”(《楚辞集注》)。细观《九章》各篇内容,朱说较符合作品实际。至于《九章》中各篇的具体写作时间及其排列次序,明代黄文焕,清代林云铭、蒋骥及现代楚辞学者各有考订,说法不一。
《九章》各篇的思想内容,因并非出于一时一地,所以应当分别看待。其中:
《》表现了诗人在政治上遭受打击后的愤懑心情,内容略与《离骚》前半篇相似。
《》似是自叙放逐江南的行迹,反映了诗人高洁的情操与黑暗混浊的现实生活的矛盾。
《》一说作于庄□暴郢之后,一说作于白起破郢(前278)之后,抒写了诗人对破国亡家的哀思及对人民苦难的同情。
《》大概作于屈原被疏于汉北之时,抒发了诗人见疏于怀王之后的怫郁幽怨之情。
《》为屈原自沉之前不久所作,一说为怀沙石沉江,一说为怀念长沙,其中着重叙写了诗人正道直行、不随世浮沉的节操以及准备以死来殉理想、殉信仰的决心。
《》反映了诗人思念其君而不能自达,但又不愿变心从俗的心情。
《》有人认为是屈原的绝命词。概叙了诗人一生的政治遭遇,为因谗人破坏和国君昏庸使自己的理想不能实现而深感痛惜,也表示了必死的决心。
《桔颂》一般认为是屈原早期的作品,通篇就桔的形象和特征作出拟人化的描写,可以看成是作者人格和个性的缩影。
《》则流露了一种低徊缠绵的忧苦之情。
《九章》各篇的艺术风格和成就,也不一律。其中《桔颂》一篇清新秀拔,别具一格,从辞赋的体裁上说,开了体物写志的先河。《》、《》、《》三篇情景交融,诗味腴厚,在《楚辞》中允称上品。其写景之句如“山峻高以蔽日兮,下幽晦以多雨;霰雪纷其无垠兮,云霏霏而承宇”,宛然如画。抒情语句如“楫齐扬以容与兮,哀见君而不再得。望长楸而太息兮,涕淫淫其若霰”,恳挚缠绵,颇有回肠荡气之致。至于《》、《》二篇,艺术上较他篇略为逊色。《九章·桔颂》图清代门应兆作。
惜诵
惜诵以致愍兮,发愤以抒情。
所作忠而言之兮,指苍天以为正。
令五帝使折中兮,戒六神与向服。
俾山川以备御兮,命咎繇使听直。
竭忠诚而事君兮,反离群而赘肬。
忘儇媚以背众兮,待明君其知之。
言与行其可迹兮,情与貌其不变。
故相臣莫若君兮,所以证之不远。
吾谊先君而后身兮,羌众人之所仇也。
专惟君而无他兮,又众兆之所雠也。
壹心而不豫兮,羌无可保也。
疾亲君而无他兮,有招祸之道也。
思君其莫我忠兮,忽忘身之贱贫。
事君而不贰兮,迷不知宠之门。
患何罪以遇罚兮,亦非余之所志也。
行不群以巅越兮,又众兆之所咍也。
纷逢尤以离谤兮,謇不可释也。
情沉抑而不达兮,又蔽而莫之白也。
心郁邑余侘傺兮,又莫察余之中情。
固烦言不可结而诒兮,愿陈志而无路。
退静默而莫余知兮,进号呼又莫吾闻。
申侘傺之烦惑兮,中闷瞀之忳忳。
昔余梦登天兮,魂中道而无杭。
吾使厉神占之兮,曰有志极而无旁。
终危独以离异兮,曰君可思而不可恃。
故众口其铄金兮,初若是而逢殆。
惩于羹者而吹齑兮,何不变此志也?
欲释阶而登天兮,犹有曩之态也。
众骇遽以离心兮,又何以为此伴也?
同极而异路兮,又何以为此援也?
晋申生之孝子兮,父信谗而不好。
行婞直而不豫兮,鲧功用而不就。
吾闻作忠以造怨兮,忽谓之过言。
九折臂而成医兮,吾至今而知其信然。
矰弋机而在上兮,罻罗张而在下。
设张辟以娱君兮,愿侧身而无所。
欲儃徊以干傺兮,恐重患而离尤。
欲高飞而远集兮,君罔谓汝何之?
欲横奔而失路兮,盖志坚而不忍。
背膺牉以交痛兮,心郁结而纡轸。
擣木兰以矫蕙兮,糳申椒以为粮。
播江离与滋菊兮,愿春日以为糗芳。
恐情质之不信兮,故重著以自明。
矫兹媚以私处兮,愿曾思而远身。
涉江
余幼好此奇服兮,年既老而不衰。
带长铗之陆离兮,冠切云之崔嵬,
被明月兮佩宝璐。
世混浊而莫余知兮,吾方高驰而不顾。
驾青虬兮骖白螭,吾与重华游兮瑶之圃。
登昆仑兮食玉英,与天地兮同寿,
与日月兮同光。
哀南夷之莫吾知兮,旦余济乎江湘。
乘鄂渚而反顾兮,欸秋冬之绪风。
步余马兮山皋,邸余车兮方林。
乘舲船余上沅兮,齐吴榜以击汰。
船容与而不进兮,淹回水而疑滞。
朝发枉渚兮,夕宿辰阳。
苟余心其端直兮,虽僻远之何伤。
入溆浦余儃徊兮,迷不知吾所如。
深林杳以冥冥兮,乃猿狖之所居。
山峻高以蔽日兮,下幽晦以多雨。
霰雪纷其无垠兮,云霏霏而承宇。
哀吾生之无乐兮,幽独处乎山中。
吾不能变心而从俗兮,固将愁苦而终穷。
接舆髡首兮,桑扈臝行。
忠不必用兮,贤不必以。
伍子逢殃兮,比干菹醢。
与前世而皆然兮,吾又何怨乎今之人!
余将董道而不豫兮,固将重昏而终身!
乱曰:鸾鸟凤皇,日以远兮。
燕雀乌鹊,巢堂坛兮。
露申辛夷,死林薄兮。
腥臊并御,芳不得薄兮。
阴阳易位,时不当兮。
怀信佗傺,忽乎吾将行兮!
哀郢
皇天之不纯命兮,何百姓之震愆?
民离散而相失兮,方仲春而东迁。
去故乡而就远兮,遵江夏以流亡。
出国门而轸怀兮,甲之鼂吾以行。
发郢都而去闾兮,怊荒忽其焉极?
楫齐扬以容与兮,哀见君而不再得。
望长楸而太息兮,涕淫淫其若霰。
过夏首而西浮兮,顾龙门而不见。
心婵媛而伤怀兮,眇不知其所蹠。
顺风波以从流兮,焉洋洋而为客。
凌阳侯之汜滥兮,忽翱翔之焉薄。
心絓结而不解兮,思蹇产而不释。
将运舟而下浮兮,上洞庭而下江。
去终古之所居兮,今逍遥而来东。
羌灵魂之欲归兮,何须臾而忘反。
背夏浦而西思兮,哀故都之日远。
登大坟以远望兮,聊以舒吾忧心。
哀州土之平乐兮,悲江介之遗风。
当陵阳之焉至兮,淼南渡之焉如?
曾不知夏之为丘兮,孰两东门之可芜?
心不怡之长久兮,忧与愁其相接。
惟郢路之辽远兮,江与夏之不可涉。
忽若不信兮,至今九年而不复。
惨郁郁而不通兮,蹇侘傺而含慼。
外承欢之汋约兮,谌荏弱而难持。
忠湛湛而愿进兮,妒被离而鄣之。
尧舜之抗行兮,瞭杳杳而薄天。
众谗人之嫉妒兮,被以不慈之伪名。
憎愠惀之修美兮,好夫人之慷慨。
众踥蹀而日进兮,美超远而逾迈。
乱曰:
曼余目以流观兮,冀一反之何时?
鸟飞反故乡兮,狐死必首丘。
信非吾罪而弃逐兮,何日夜而忘之?
抽思
心郁郁之忧思兮,独永叹乎增伤。
思蹇产之不释兮,曼遭夜之方长。
悲秋风之动容兮,何回极之浮浮。
数惟荪之多怒兮,伤余心之忧忧。
愿摇起而横奔兮,览民尤以自镇。
结微情以陈词兮,矫以遗夫美人。
昔君与我诚言兮,曰黄昏以为期。
羌中道而回畔兮,反既有此他志。
憍吾以其美好兮,览余以其修姱。
与余言而不信兮,盖为余而造怒。
愿承閒而自察兮,心震悼而不敢。
悲夷犹而冀进兮,心怛伤之憺憺。
兹历情以陈辞兮,荪详聋而不闻。
固切人之不媚兮,众果以我为患。
初吾所陈之耿著兮,岂至今其庸亡?
何独乐斯之謇謇兮?愿荪美之可光。
望三王以为像兮,指彭咸以为仪。
夫何极而不至兮,故远闻而难亏。
善不由外来兮,名不可以虚作。
孰无施而有报兮,孰不实而有获?
少歌曰:
与美人抽思兮,并日夜而无正。
憍吾以其美好兮,敖朕辞而不听。
倡曰:有鸟自南兮,来集汉北。
好姱佳丽兮,牉独处此异域。
惸茕独而不群兮,又无良媒在其侧。
道卓远而日忘兮,愿自申而不得。
望北山而流涕兮,临流水而太息。
望孟夏之短夜兮,何晦明之若岁?
惟郢路之辽远兮,魂一夕而九逝。
曾不知路之曲直兮,南指月与列星。
愿径逝而未得兮,魂识路之营营。
何灵魂之信直兮,人之心不与吾心同!
理弱而媒不通兮,尚不知余之从容。
乱曰:
长濑湍流,溯江潭兮。
狂顾南行,聊以娱心兮。
轸石崴嵬,蹇吾愿兮。
超回志度,行隐进兮。
低徊夷犹,宿北姑兮。
烦冤瞀容,实沛徂兮。
愁叹苦神,灵遥思兮。
路远处幽,又无行媒兮。
道思作颂,聊以自救兮。
忧心不遂,斯言谁告兮。
怀沙
滔滔孟夏兮,草木莽莽。
伤怀永哀兮,汩徂南土。
眴兮杳杳,孔静幽默。
郁结纡轸兮,离慜而长鞠。
抚情效志兮,冤屈而自抑。
刓方以为圜兮,常度未替。
易初本迪兮,君子所鄙。
章画志墨兮,前图未改。
内厚质正兮,大人所盛。
巧倕不斲兮,孰察其拨正。
玄文处幽兮,矇瞍谓之不章;
离娄微睇兮,瞽以为无明。
变白以为黑兮,倒上以为下。
凤皇在笯兮,鸡鹜翔舞。
同糅玉石兮,一概而相量。
夫惟党人之鄙固兮,羌不知余之所臧。
任重载盛兮,陷滞而不济。
怀瑾握瑜兮,穷不知所示。
邑犬之群吠兮,吠所怪也。
非俊疑杰兮,固庸态也。
文质疏内兮,众不知余之异采。
材朴委积兮,莫知余之所有。
重仁袭义兮,谨厚以为丰。
重华不可遌兮,孰知余之从容!
古固有不并兮,岂知其何故也?
汤禹久远兮,邈而不可慕也?
惩违改忿兮,抑心而自强。
离慜而不迁兮,愿志之有像。
进路北次兮,日昧昧其将暮。
舒忧娱哀兮,限之以大故。
乱曰:
浩浩沅湘,分流汩兮。
修路幽蔽,道远忽兮。
怀质抱情,独无匹兮。
伯乐既没,骥焉程兮。
民生禀命,各有所错兮。
定心广志,余何所畏惧兮?
曾伤爰哀,永叹喟兮。
世浑浊莫吾知,人心不可谓兮。
知死不可让,愿勿爱兮。
明告君子,吾将以为类兮。
思美人
思美人兮,揽涕而竚眙。
媒绝路阻兮,言不可结而诒。
蹇蹇之烦冤兮,陷滞而不发。
申旦以舒中情兮,志沉菀而莫达。
愿寄言于浮云兮,遇丰隆而不将。
因归鸟而致辞兮,羌迅高而难当。
高辛之灵盛兮,遭玄鸟而致诒。
欲变节以从俗兮,媿易初而屈志。
独历年而离愍兮,羌凭心犹未化。
宁隐闵而寿考兮,何变易之可为!
知前辙之不遂兮,未改此度。
车既覆而马颠兮,蹇独怀此异路。
勒骐骥而更驾兮,造父为我操之,
迁逡次而勿驱兮,聊假日以须是时。
指嶓冢之西隈兮,与纁黄以为期。
开春发岁兮,白日出之悠悠。
吾将荡志而愉乐兮,遵江夏以娱忧。
揽大薄之芳茝兮,搴长洲之宿莽。
惜吾不及古人兮,吾谁与玩此芳草?
解萹薄与杂菜兮,备以为交佩。
佩缤纷以缭转兮,遂萎绝而离异。
吾且儃徊以娱忧兮,观南人之变态。
窃快在中心兮,扬厥凭而不竢。
芳与泽其杂糅兮,羌芳华自中出。
纷郁郁其远蒸兮,满内而外扬。
情与质信可保兮,羌居蔽而闻章。
令薜荔以为理兮,惮举趾而缘木。
因芙蓉而为媒兮,惮褰裳而濡足。
登高吾不说兮,入下吾不能。
固朕形之不服兮,然容与而狐疑。
广遂前画兮,未改此度也。
命则处幽吾将罢兮,愿及白日之未暮也。
独茕茕而南行兮,思彭咸之故也。
惜往日
惜往日之曾信兮,受命诏以昭时。
奉先功以照下兮,明法度之嫌疑。
国富强而法立兮,属贞臣而日竢。
秘密事之载心兮,虽过失犹弗治。
心纯庞而不泄兮,遭谗人而嫉之。
君含怒而待臣兮,不清澈其然否。
蔽晦君之聪明兮,虚惑误又以欺。
弗参验以考实兮,远迁臣而弗思。
信谗谀之浑浊兮,盛气志而过之。
何贞臣之无罪兮,被离谤而见尤。
惭光景之诚信兮,身幽隐而备之。
临沅湘之玄渊兮,遂自忍而沉流。
卒没身而绝名兮,惜壅君之不昭。
君无度而弗察兮,使芳草为薮幽。
焉舒情而抽信兮,恬死亡而不聊。
独障壅而弊隐兮,使贞臣为无由。
闻百里之为虏兮,伊尹烹于庖厨。
吕望屠于朝歌兮,宁戚歌而饭牛。
不逢汤武与桓缪兮,世孰云而知之。
吴信谗而弗味兮,子胥死而后忧。
介子忠而立枯兮,文君寤而追求。
封介山而为之禁兮,报大德之优游。
思久故之亲身兮,因缟素而哭之。
或忠信而死节兮,或訑谩而不疑。
弗省察而按实兮,听谗人之虚辞。
芳与泽其杂糅兮,孰申旦而别之?
何芳草之早殀兮,微霜降而下戒。
谅聪不明而蔽壅兮,使谗谀而日得。
自前世之嫉贤兮,谓蕙若其不可佩。
妒佳冶之芬芳兮,嫫母姣而自好。
虽有西施之美容兮,谗妒入以自代。
愿陈情以白行兮,得罪过之不意。
情冤见之日明兮,如列宿之错置。
乘骐骥而驰骋兮,无辔衔而自载;
乘泛泭以下流兮,无舟楫而自备。
背法度而心治兮,辟与此其无异。
宁溘死而流亡兮,恐祸殃之有再。
不毕辞而赴渊兮,惜壅君之不识。
橘颂
后皇嘉树,橘徕服兮。
受命不迁,生南国兮。
深固难徙,更壹志兮。
绿叶素荣,纷其可喜兮。
曾枝剡棘,圆果抟兮。
青黄杂糅,文章烂兮。
精色内白,类任道兮。
纷緼宜修,姱而不丑兮。
嗟尔幼志,有以异兮。
独立不迁,岂不可喜兮?
深固难徙,廓其无求兮。
苏世独立,横而不流兮。
闭心自慎,终不失过兮。
秉德无私,参天地兮。
愿岁并谢,与长友兮。
淑离不淫,梗其有理兮。
年岁虽少,可师长兮。
行比伯夷,置以为像兮。
悲回风
悲回风之摇蕙兮,心冤结而内伤。
物有微而陨性兮,声有隐而先倡。
夫何彭咸之造思兮,暨志介而不忘!
万变其情岂可盖兮,孰虚伪之可长?
鸟兽鸣以号群兮,草苴比而不芳。
鱼葺鳞以自别兮,蛟龙隐其文章。
故荼荠不同亩兮,兰茝幽而独芳。
惟佳人之永都兮,更统世以自贶。
眇远志之所及兮,怜浮云之相羊。
介眇志之所惑兮,窃赋诗之所明。
惟佳人之独怀兮,折若椒以自处。
曾歔欷之嗟嗟兮,独隐伏而思虑。
涕泣交而凄凄兮,思不眠以至曙。
终长夜之曼曼兮,掩此哀而不去。
寤从容以周流兮,聊逍遥以自恃。
伤太息之愍怜兮,气于邑而不可止。
糺思心以为纕兮,编愁苦以为膺。
折若木以弊光兮,随飘风之所仍。
存彷佛而不见兮,心踊跃其若汤。
抚珮衽以案志兮,超惘惘而遂行。
岁曶曶其若颓兮,时亦冉冉而将至。
薠蘅槁而节离兮,芳以歇而不比。
怜思心之不可惩兮,证此言之不可聊。
宁溘死而流亡兮,不忍此心之常愁。
孤子吟而抆泪兮,放子出而不还。
孰能思而不隐兮,照彭咸之所闻。
登石峦以远望兮,路眇眇之默默。
入景响之无应兮,闻省想而不可得。
愁郁郁之无快兮,居戚戚而不可解。
心鞿羁而不开兮,气缭转而自缔。
穆眇眇之无垠兮,莽芒芒之无仪。
声有隐而相感兮,物有纯而不可为。
邈漫漫之不可量兮,缥绵绵之不可纡。
愁悄悄之常悲兮,翩冥冥之不可娱。
凌大波而流风兮,讬彭咸之所居。
上高岩之峭岸兮,处雌蜺之标颠。
据青冥而摅虹兮,遂儵忽而扪天。
吸湛露之浮源兮,漱凝霜之雰雰。
依风穴以自息兮,忽倾寤以婵媛。
冯昆仑以澂雾兮,隐渂山以清江。
惮涌湍之礚礚兮,听波声之汹汹。
纷容容之无经兮,罔芒芒之无纪。
轧洋洋之无从兮,驰委移之焉止?
漂翻翻其上下兮,翼遥遥其左右。
氾潏潏其前后兮,伴张驰之信期。
观炎气之相仍兮,窥烟液之所积。
悲霜雪之俱下兮,听潮水之相击。
借光景以往来兮,施黄棘之枉策。
求介子之所存兮,见伯夷之放迹。
心调度而弗去兮,刻著志之无适。
曰吾怨往昔之所冀兮,悼来者之悐悐。
浮江淮而入海兮,从子胥而自适。
望大河之洲渚兮,悲申徒之抗迹。
骤谏君而不听兮,重任石之何益?
心絓结而不解兮,思蹇产而不释。
痛心啊,由于进谏而招来不幸,我要倾诉心中的激情和怨情。
如果我的话不是出于忠诚啊,我愿上指苍天让他来作证。
让五方神帝来公平裁决吧,我愿面对六宗神祇把事理说清。
请山川众神都来听证做陪审啊,命法官皋陶把是非曲直判明。
我竭尽忠诚来侍奉君王啊,反被小人看作是多余的瘤肿。
我不懂奉迎谄媚而惹恼小人啊,只有等待明君体察我的衷情。
我的一言一行都有迹可查啊,我表里如一从不变更。
所以考察臣子没有比得上君王的啊,因为这种考察在眼前就可得到印证。
我坚守人生道义是先君后己,竟然被众人怨恨仇视。
我心中思念的只有君王您啊,众人却把我当做仇敌。
我忠诚专一毫不迟疑,可结果却不能保全自己。
我极力地亲近君王别无他想,却成了招灾惹祸的根基!
为君王着想没人比我更忠心啊,我竟然忘却了自己人微才疏。
侍奉君王我从不三心二意啊,根本不知什么取宠邀幸的门路。
忠心有何罪竟遭惩罚啊,这真是我心中从未意想到。
行为不同俗随流就要跌跤,还要受到群小的讥讽嗤笑。
一连串的责怪,不断的诽谤啊,真使我愁肠百结不平难消!
心情郁郁难以倾诉啊,君王受蒙蔽忠心难剖。
心头愁闷失意潦倒啊,又有谁理解我心头的苦恼。
本来有说不完的话却无法投寄啊,我愿陈述心志却无路使君王知晓。
隐退沉默吧,可谁又明白我呢?上前呼喊吧,可谁又听我的呼号?
一再的失意使我心烦意乱啊,满怀的愁绪呵,难写难描。
从前我曾梦中飞游苍天啊,魂悠悠中途遇河却无渡船。
我请大神替我占卜啊,他说:“你有大志可惜无外人助援。”
“难道我就终将孤独被君王疏远?”他说:“可以为君王着想却不可依仗。
因为众口一词可以把黄金熔化啊,当初你就是这样忠诚才遭受到危险。
被汤烫过的人见到凉菜也要吹气,为什么你不把初衷改变改变?
想不用天梯就打算登天,你的态度一丝没改还像从前。
众人害怕你,不与你同心同德,为什么会和你做伴?
虽同事一君但你们路途各异,为什么会给你助援?
晋国的申生是个孝子啊,父亲把他逼死就是听信了谗言。
鲧为人刚直不活转,他的功业因此不得实现。”
我听说尽忠君王容易与人结怨,对此我毫不在意以为是夸大。
手臂多次折伤的人可能成良医,如今我才明白这话一点儿不差。
如今这个世道,天上利箭横飞,地上张罗设网。
处处暗设机关陷害君王,哪里有我立足容身的地方。
我徘徊不去以求留在君王身旁啊,又怕更大的祸患落在头上。
我想抽身远走高飞啊,又怕君王诬我说:“你背叛我,要去什么地方?”
想放弃正路像小人那样乱窜啊,可我一向心坚志专又不忍心。
我的前胸和后背就像裂开一样啊,我心头郁闷难舒,绞痛难忍。
捣碎木兰,揉碎蕙草啊,舂碎申椒做干粮。
再播种下江离栽上菊花啊,待到春天做成干粮芬芳。
唯恐我的真情得不到表达啊,所以三番五次表明衷肠。
保持自己的美德,离群索居吧,我反复想过隐身远藏。
我从小就爱好这奇特的服饰啊,直到老年这习惯也没有衰减。
腰间挂着长长的宝剑啊,头上戴着高高的通天冠。
缀着明月珠啊,身佩美玉串串。
世道混浊没有人理解我啊,我要远走高飞,毫不留恋。
驾起青龙白龙车啊,我与舜帝啊同游天帝的玉园。
登上昆仑山啊,把玉树花美餐。我和天地啊一样长寿,
我和日月啊一样光灿灿。
痛心啊南方并没有人了解我,天一亮我就渡过了湘水长江。
登上鄂渚我回头眺望啊,唉,丝丝寒风凄苦悲凉。
让我的马儿在山边漫步,把我的车儿停放在林旁。
我驾一叶扁舟上溯沅水啊,齐力摇起船桨,拍水击浪。
船儿随波起伏不肯前进啊,陷入旋涡打转波荡。
早晨,从枉渚出发,晚上,投宿在辰阳。
如果我的心是正直的啊,虽处穷乡僻壤又有何伤!
行到溆浦我有些打不定主意啊,心中迷惘不知该去何方。深林杳以冥冥兮,猿狖之所居。茂密的山林一片阴暗啊,那本是猿猴住的地方。
高峻的大山遮天蔽日啊,山下淫雨霏霏迷迷茫茫。
无边无际的雪花啊飞飞扬扬,布满天空的浓云阴沉无光。
可怜我一生无欢乐啊,孤独地生活在这高山老林中。
我不能改变心志去随波逐流啊,当然就要穷愁潦倒终生。
接舆愤世剃去自己的头发,桑扈穷得裸体而行。
忠心的人啊,不被重用,贤明的人求进身也难成功。
伍子胥终遭祸殃啊,比干被剖心不得善终。
纵观历史都是这样啊,我又何苦抱怨今人的行径!
但我要坚持正道而毫不犹豫,当然那将使我一生遭难不见光明!
尾声:鸾鸟和凤凰啊,一天比一天远了。
燕雀和乌鹊啊,却把窝筑在庙堂上面。
瑞香和辛夷啊,都死在林丛草间。
腥的臊的都被重用啊。芳的香的却不得靠前。
阴阳错位都颠倒了位置,这世道真是失常大变。
怀抱忠心的人反失意,我还是赶快远走别迟疑!
上天不再保佑我家邦啊,为什么让人们这样凄凄惶惶?
他们颠沛流离,亲人失散啊,正当仲春二月逃向东方。
离开故乡郢都走向远处啊,沿着长江夏水流亡。
一走出城门我心不禁一阵疼痛啊,甲日的早晨我动身向东方。
从郢都出发离开家乡啊,我心中恍惚,前途渺茫。
举起船桨让船儿随水飘荡啊,可怜我再也见不到君王。
远望那高大的梓树我不禁长叹啊,眼泪就像雪珠般簌簌流淌。
过了夏首一路飞流直下啊,回头已看不见郢都城门在何方。
牵肠挂肚心悲伤啊,前途渺茫不知何处是我停脚的地方。
随着风波任其漂泊吧,从此我就是一个无家的浪子到处飘荡。
航行在汹涌的波涛上啊,就像飞了起来不知把我抛向何方。
情思郁结难排解啊,愁肠百曲不舒畅。
我将让我的船儿顺流东下啊,先南入洞庭再北上长江。
离开了世世代代居住的故土啊,而今漂泊来东方!
我的心一直想回去啊,何曾一时一刻把它忘记。
船背夏首向东行啊,心儿却飞向西,悲伤啊郢都一天比一天远离。
登上水边高地纵目远望啊,想借此暂且舒散一下我的愁绪。
可一见这片安乐的土地悲心又起啊,可怜大江两岸还保存着古朴的风气。
面对着洪波巨浪往哪儿去啊,烟波浩渺南渡又将到何处?
想不到高屋大厦变成废墟啊,两座东门怎么能荒草簇簇?
心中不快这样久啊,旧忧未去又添新愁。
想郢都的道路是多么遥远啊,长江夏水怎么能回头再渡!
忽然间被疏远不再被任用啊,至今已整整过了九个年头。
满怀悲苦心不畅啊,失意潦倒真忧愁。
那群小为邀君欢一副媚态啊,实际内心空虚毫无操守。
我一片忠心希望为国献身啊,反被小人嫉妒使我们君臣离分。
尧舜的德行多么高尚啊,光明远烛直达天庭。
众小人把他们嫉妒诽谤,给他们加上“不慈”的恶名。
忠诚有德的人被君王厌恶憎恨啊,反喜欢那巧嘴滑舌夸夸其谈的人。
众群小奔走钻营一天天高升啊,贤臣良士被冷落日益疏远不亲近。
尾声:我放眼眺望四方啊,何时能回一次故乡?
飞鸟还要飞回自己的巢窝啊,狐狸死了还把头朝向生他养他的山冈。
我真是无罪啊而被抛弃流放,日日夜夜我怎能把它忘!
心头闷闷一团忧思啊,独自长叹倍增忧伤。
愁思如麻难理难剪啊,夜啊偏偏又这样漫长。
秋风使草木改变了颜色啊,为什么天地也在秋风中浮荡?
我常常想起您是那么爱动怒,真伤透了我的心痛苦难当。
有时我真想立刻离您远去啊,见人们动辄得咎又打消此想。
还是把心中的话写成诗篇吧,把它进献给您,我的君王。
先前你曾和我约定啊,说:“黄昏就是我们的佳期。”
谁料想你半路又反悔啊,违背前言又打别的主意。
你对我夸耀你的美貌丽容啊,你对我炫示你的媚态娇姿。
和我说过的话你全不算数啊,为什么还对我大发脾气?
我本想找空闲向你解释明白啊,可一直心里害怕不敢倾吐。
我悲伤犹豫,可仍想对你说啊,真是苦啊,满腹悲伤不能诉。
我把这情形向你陈述啊,可你假装耳聋不肯听。
本来正直的人就不会献媚啊,群小真就把我当成害人精。
当初我所说的是那样明白啊,难道至今你就把它全遗忘?
为什么我爱忠心耿耿地向你进言,就是希望你的美德更加光大发扬。
愿你以三王五霸做楷模啊,我把彭咸作为自己的榜样。
什么目标不能达到啊,美名远播,万古流芳。
善良的品德全靠自己修养啊,美好的名声不能浪得空想。
不付出哪能得到回报啊,不结果实怎会收获满仓?
小歌:
我向君王倾诉出我的委屈啊,从早说到晚却得不到公平的裁定。
你一味地向我炫耀你的美貌啊,你骄傲得连我的陈辞听也不听。
唱:有只鸟儿从南方飞来啊,飞落在汉水以北的地方。
羽毛模样是多么美丽啊,孤孤单单栖息在异乡。
我孤苦零丁无伴侣啊,也没有好媒人在身旁。
路途遥远你一天天把我遗忘啊,我欲诉深情却又无门见到君王。
遥望南山止不住眼泪流淌啊,对着流水我叹息哀伤。
初夏的夜本来很短啊,为什么竟像一年般的长!
想来郢都的路是多么遥远啊,可是魂梦一夜跑九趟。
我不顾道路是弯还是直啊,直奔南方的群星和月亮。
想径直南行识不得路啊,魂灵为找路来往奔忙。
为什么我的心那样正直啊?别人的心不与我一样。
提亲的人太弱不能为我沟通啊,还不知我心胸磊落坦荡。
尾声:
长长的浅滩湍急的流水,我溯江而上。
我频频地望着南行的大道,聊以平慰我的愁肠。
我的心坚如高大的磐石,飞回郢都是我的愿望。
山高路险心儿早已飞过,人啊还缓缓地走在路上。
走走停停路难行,夜晚投宿在北姑。
心烦意乱满怀苦楚,就像不断的流水难消除。
我悲苦,我叹息,我呻吟,我的心啊在思念着远方。
路又远啊地又偏,又没人替我传达衷肠。
倾诉愁思写成诗章,聊以自慰宽愁肠啊。
忧心忡忡不遂意,这些话儿对谁讲!
初夏的江水一片汪洋啊,草木繁茂莽莽苍苍。
痛心啊,止不住的哀伤,我急急地奔向南方。
举目四望一片昏暗啊,死一般沉寂听不到一丝声响。
无穷的委屈和悲痛郁结心头啊,身遭不幸有喝不完的苦浆。
拍拍心窝问问心啊,强自压下满腹的委屈和冤枉。
虽说方的可以削成圆啊,可正常的法度并不因此而废弃。
如果把初衷和追求来改变啊,定会被贤人君子看不起。
章程规划早已出之笔墨啊,当初图谋的经国大法不能改移。
品行淳厚心地正直啊,才是贤人君子所赞许的。
巧倕如果不砍上几斧啊,谁知他有变曲为直的神工妙技?
黑色的彩绘放在暗处啊,瞎人说它不鲜艳。
离娄微微闭着眼啊,盲人说他是瞎眼汉。
硬把白的说成黑啊,把上当下颠倒颠。
凤凰关进竹笼里啊,反叫鸡鸭翱翔舞翩翩。
美玉沙石混在一起啊,一样看待不分贵和贱。
想那小人鄙陋又愚顽啊,根本不知我心良善。
我肩负重任责任大啊,陷入泥沼我不能起航向前。
我怀揣美玉手握宝啊,无人知我不知给谁看。
村犬成群乱狂吠啊,全因少见多怪无识见。
诽谤俊士忌英贤啊,本是庸人的本性和习惯。
我外表质朴心豁达啊,众人不知我出众的才干。
成材原木堆一起啊,没人知我栋梁在里面。
我重仁义不停地自修啊,忠厚朴实才感充实心里安。
明君舜帝不再遇啊,有谁知道我雍容大方,气定神闲?
贤臣不遇明君自古就有啊,这其中的缘故有谁了然?
商汤、夏禹时代久远啊,千载悠悠,难慕难羡。
止住恨啊不再怨,要坚强,自把苦水咽。
遭受祸患不悔改啊,愿为后人做模范。
向北赶路去投宿啊,夕阳沉沉将落山。
把忧愁痛苦全忘掉吧,生命的尽头已不远。
尾声:
浩浩荡荡的沅水湘水啊,各自奔流涌向前。
漫长的道路多险阻啊,它是那么渺茫遥远。
我怀抱一颗忠心和真情啊,却孤独无依没人来相伴。
相马的伯乐已经死去啊,纵有千里马又有谁来分辨?
世上众人的命啊,各自的生死早注定。
安下心来放宽怀啊,我又何必惧死恋生?
诉不尽的忧伤止不住的悲哀啊,长吁短叹一声连一声。
世道混浊无人了解我啊,人心难测,看不透啊说不清。
我知道一死已不可免啊,那就不必再吝惜这残生。
告诉你啊,以死守志的先贤,我将加入到你们的行列中。
怀念着我心爱的人啊,揩干眼泪而远望。
没人介绍而路又迢遥,有话却无法成章。
我至诚一片而蒙冤,我进退两难而不前。
愿每日陈述我的心思,心思沉顿而难表现。
愿浮云为我捎信,云师却不肯讲情。
托鸿鸟为我传书,鸿高飞而不应命。
我难比帝喾高辛,能遇凤凰而授卵。
要变节而随流俗,我知耻而有所不敢。
多年来我遭受摧残,毫不减我心中的愤懑。
宁失意而长此终身,我何能如掌之易反?
我明知正路难通,但我不能不走正路。
尽管是车翻而马倒,我依然望着前途。
我再把好马辔上,请造父为我执鞭。
慢慢地走,不必驱驰,让我把光景流连。
指着嶓冢山的西边,那汉水发源地点,就走到日落昏黄,也莫嫌道途遥远。
我姑且等待明年,艳阳的春日绵绵。
我要放怀地歌唱,逍遥在江水、夏水之边。
我攀摘灌木中的苻蓠,我采集沙滩上的卷施。
和古人可惜不能同时,摘来香草啊同谁赏识。
采取萹薄与同蔬菜,尽可以纽成环佩。
也未尝不好看一时,终萎谢而遭毁败。
我姑且快乐逍遥,观赏南方人的异态。
只求我心中快活,把愤懑置之度外。
芳香与污秽杂混一起啊,芳花终会卓然自现。
馥郁的芳香必然远扬,内部充实外表自有辉光。
只要真诚的素质长保不亡,声名会突破一切的阻障。
想请薜荔替我说合,又怕走路去攀上树枝。
想采荷花替我媒介,又怕下水打湿了裙子。
登高吧,我不高兴,下水吧,我也不能。
固然是我手足不惯。我犹豫而心不能定。
完全依照着旧贯,我始终不肯改变。
命该受难我也不管,趁着这日子还未过完。
一个人孤单地走向南边,只想追求彭咸的典范。
痛想当年曾受君王的信任啊,受王命草宪令使政事清明。
继承先王的功业恩惠百姓啊,修明法度的缺陷和漏洞。
国家富强法度建起啊,忠臣理事君王安乐自轻松。
国家机密大事放在心上啊,纵或有过错君王也宽容。
我心地淳朴守口如瓶啊,于是遭到小人的嫉妒和围攻。
君王从此对我含怒没笑脸啊,根本不把是非对错来澄清。
小人蒙住君王的耳和眼啊,挑拨是非造谣生事把君王欺蒙。
你不调查验证就信以为真啊,不加思考地就把我弃置不用。
你听信小人的一派胡言乱语啊,怒气冲冲地指责我不义不忠。
忠贞的臣子并无罪过啊,为什么反遭诽谤受指责?
真是愧对天日啊,一片忠诚反蒙冤,我还是逃到幽暗之处躲一躲。
面对着沅水湘水的深渊啊,强忍满腔悲愤自沉江河。
终于身死名也灭啊,可惜昏君依然昏昏不理解。
君王心无分寸又不明察啊,使芳草埋没在荒林草野。
我向何处倾诉衷情陈说忠信啊,宁愿默默死去也决不偷生苟活!
我孤独地被隔绝抛弃在荒漠啊,致使忠贞之臣啊无从尽忠报国。
听说百里奚曾当过俘虏啊,伊尹也曾在厨房煮饭烧过火。
吕望曾在朝歌做过屠夫啊,宁戚也曾半夜喂牛叩角而歌。
如果不遇圣君汤武和桓缪啊,世上谁又知道他们才能卓绝?
吴王听信谗言不知悔改啊,伍子胥死后终遭祸。
介子推一片忠心抱树而死啊,晋文公醒悟后才去追寻搜索。
改绵山为介山并封山禁伐啊,用来报答介子推的大恩大德。
想起追随自己多年的故旧啊,便穿起白丧服痛哭不绝。
有的人一片忠信守节而死啊,有的人欺蒙诈骗而高官得做。
不去考察了解事实真相啊,只听信小人的一派信口胡说。
鲜花的芬芳和美玉的光泽混合在一起啊,谁又能清清楚楚地把它们分别?
为什么芳草这么早地凋零啊,只因薄霜已降而不知防戒。
实在是君王昏昏受蒙蔽啊,让谗谀小人日益洋洋自得。
小人妒贤自古就是这样啊,说什么不可佩的是蕙草杜若。
嫉妒美人的风姿秀韵啊,丑女嫫母搔首弄姿自作风骚。
纵使有西施般的美貌啊,制造流言斐语取代她的美好。
我希望陈述真情表白心意啊,竟会获罪真是出乎意料。
我的真情和冤枉日益清楚啊,就像众星在天空排列着。
跨上骏马放开四蹄飞奔啊,却没有勒马的缰绳和铁嚼。
乘上竹木筏顺流急下啊,却没有船桨任水飘。
不遵法度单凭主观去治国啊,就像上面的譬喻一样危险一样糟。
我宁愿早些死去被水飘走啊,我担心祸殃再一次来到。不毕辞而赴渊兮,惜壅君之不话没说完就投向深渊啊,可惜这一切君王不会知道。
天地间生长着一种佳树,那是橘树,习服这一方水土。
天生的习性不能移植,只生长在南国荆楚。
根深坚牢难以迁徙,那是因为它心志专一。
碧绿的叶子,洁白的花朵,缤纷一片令人心喜。
枝条繁密刺儿尖利,挂满团团的橘实。
绿中透出点点橘黄,色彩多么斑斓绚丽。
鲜艳的外表,纯洁的内里,如同可担重任的贤人志士。
枝繁叶茂,风姿美丽,美得真是无可挑剔。
啊,你自幼的志气,就与众人殊异。
你卓然独立从不变易,怎不令人可敬可喜!
根深坚固难以迁徙,心胸坦荡别有希冀。
你清醒地独立于世,宁愿绝水横渡也不随水流去。
你断绝私欲谨慎自守,永不会犯错误。
你坚守美德从无偏私,为人高尚可配天地。
我愿与日月共生死,长结友谊不离不弃。
至善至美而不过分,枝干坚直又有纹理。
你虽然年纪轻轻,却可做人们的老师。
你的德行可与伯夷相比,为人榜样,供人学习。
悲哀啊,旋风撕卷着蕙草,我心郁结,我心忧伤。
柔弱的蕙草易被摧残啊,秋风无形却能产生巨大影响。
为什么彭咸令人长久思慕啊,他那高尚节操和志向令人难忘。
千变万化岂能把真情掩盖啊,哪有虚伪能够保持久长?
鸟兽鸣叫把同伴呼唤啊,鲜草靠近枯草堆就失去芬芳。
鱼儿鼓鳞炫示自己与众不同啊,蛟龙潜入渊底把美丽的鳞甲隐藏。
所以苦菜与甜菜从不种在一地啊,兰芷生在幽僻的深山才独具芳香。
只有佳人才能永葆美好啊,虽历经百世也自善良。
我的志向是那么远大啊,可惜就像白云飘浮在天上。
我高远的志向不被理解啊,我只好赋诗一表我的衷肠。
思想起我孤独幽怨的情怀啊,只好折枝杜若和椒枝独自守在这里。
我止不住地一次次长吁短叹啊,人虽隐伏荒野可心头的思虑难息。
我涕泪交流心悲凄啊,彻夜不眠愁思如缕。
难挨的漫漫长夜终于熬过啊,可心头的悲哀依然长留不去。
我还是起身去四处游荡吧,姑且逍遥一番自解愁绪。
悲伤叹息可怜我的不幸啊,满怀的苦闷郁悒难解难舒。
把我满心的愁思结成一条佩带啊,把我满怀的愁苦编为一件内衣。
折一枝若木枝遮蔽阳光啊,任随旋风把我飘来荡去。
眼前的一切模模糊糊看不清啊,我的心像开了锅翻腾不止。
整一整衣裳稳一稳神啊,走吧,恍恍惚惚若有所失。
岁月匆匆很快地流逝啊,我的生命也渐渐走到尽头。
芳草枯萎茎折叶落啊,一片凋零香消芳收。
可怜我的愁思永不止啊,我的这些表白也无济于事。
我宁愿死去或永远漂泊啊,也不忍我的心永远这般愁苦。
我孤儿般的呻吟着,擦着眼泪啊,我像被赶出家门的孤儿不得回去。
谁能思想起这些而不心痛啊,我决心仿效先贤走彭咸的路。
我登上高山向远处眺望啊,漫漫长路死一般的寂静。
我走进这无影无声的寂寞世界啊,连看一看、听一听、想一想都不可能。
这里只有无穷的愁苦没有一丝欢乐啊,满心是解不开、驱不散的愁绪苦情。
我的心被束缚不得舒展啊,像被千万条绳索把它捆紧。
辽阔无边四周一片寂静啊,莽苍苍空荡荡无像无形。
秋声虽小可使草木感应啊,蕙草虽本性纯真却难抵秋风。
世事茫茫不可预料啊,愁思不断缥缈绵长。
愁满心怀常使我悲苦啊,在黑暗中飞舞也难欢畅。
驾着波涛顺水漂流啊,投向彭咸居住的地方。
我飞上高山峭壁啊,站在虹霓的顶端。
我占据青空吐气成虹啊,突一挥手抚摸青天。
我吸饮着清露串串啊,又含漱着洁白的霜花片片。
我依在风穴旁闭目休息啊,陡然间翻身醒来又愁思绵绵。
我背靠昆仑俯瞰云雾滚滚飞腾啊,我依凭岷山下视江水奔流直前。
急流击石令人惊心啊,涛声不绝震响耳畔。
乱纷纷江水横冲直撞啊,白茫茫江水汪洋一片。
波涛滚滚不知流向哪里啊,弯弯曲曲流到何处才算完。
浪涛翻滚忽上忽下啊,又或左或右翻腾在两边。
江水波起浪涌忽前忽后啊,就像潮汐的涨落定时不变。
看炎夏的热气一阵阵升腾啊,看水汽上升凝成为雨露云烟。
悲叹啊,霜雪都飘落大地,潮水撞击的声音又传到耳边。
我凭借着日光月影上下往来啊,我用弯曲的黄棘神木充做马鞭。
我寻求介子推隐居过的居处啊,我发现了伯夷隐居的遗址首阳山。
心里思忖我不再离开他们啊,抱定决心不再去别处的打算。
尾声:我怨恨以往不识时务的追求啊,我痛惜后来无辜蒙受的惊惧。
我愿随着江淮漂流入海啊,跟从伍子胥以满足自己的心意。
我望见大河中的沙洲啊,悲哀地想起申徒狄的高行骨气。
一次次规谏君王而不被听信啊,抱石自沉又将有何益?
心头郁闷不舒畅啊,愁思百结难消释。
以致愍兮,发愤以抒情。
与美人兮,并日夜而无正。
兮,揽涕而竚眙。
之曾信兮,受命诏以昭时。
之摇蕙兮,心冤结而内伤。
《楚辞》篇名。包括9篇作品。依王逸《楚辞章句》的次序是:《》、《》、《》、《》、《》、《》、《》、《桔颂》、《》。这9篇的作者,王逸都定为屈原。
宋代洪兴祖则疑《》、《》、《桔颂》、《》4篇非屈原作(《楚辞补注》)。明代许学夷也以《惜往日》、《悲回风》二篇非屈原口气,疑为唐勒、景差等人所作(《诗源辨体》)。清代顾成天则定《》、《惜往日》二篇为河、洛间人所作(《读骚别论》)。而近人还有说《》为庄辛所作的(钱穆《先秦诸子系年》)。但所有这些怀疑,多以文气为判定真伪的标准,尚无确凿有力的证据。
关于《九章》名称的意思,王逸训“章”字为“著也,明也,言己所陈忠信之道甚著明也”,显系出于汉代经生陋说,不足为训;朱熹认为《九章》乃“后人辑之,得其九章,合为一卷”(《楚辞集注》),较为合理。至于辑录、题名者,或认为是刘向,或认为是淮南王幕府中的文学之士,尚无定论。
关于《九章》各篇的写作时、地问题,王逸认为它们都是屈原流放于江南时所作;朱熹则认为“非必出于一时之言也”(《楚辞集注》)。细观《九章》各篇内容,朱说较符合作品实际。至于《九章》中各篇的具体写作时间及其排列次序,明代黄文焕,清代林云铭、蒋骥及现代楚辞学者各有考订,说法不一。
《九章》各篇的思想内容,因并非出于一时一地,所以应当分别看待。其中:
《》表现了诗人在政治上遭受打击后的愤懑心情,内容略与《离骚》前半篇相似。
《》似是自叙放逐江南的行迹,反映了诗人高洁的情操与黑暗混浊的现实生活的矛盾。
《》一说作于庄□暴郢之后,一说作于白起破郢(前278)之后,抒写了诗人对破国亡家的哀思及对人民苦难的同情。
《》大概作于屈原被疏于汉北之时,抒发了诗人见疏于怀王之后的怫郁幽怨之情。
《》为屈原自沉之前不久所作,一说为怀沙石沉江,一说为怀念长沙,其中着重叙写了诗人正道直行、不随世浮沉的节操以及准备以死来殉理想、殉信仰的决心。
《》反映了诗人思念其君而不能自达,但又不愿变心从俗的心情。
《》有人认为是屈原的绝命词。概叙了诗人一生的政治遭遇,为因谗人破坏和国君昏庸使自己的理想不能实现而深感痛惜,也表示了必死的决心。
《桔颂》一般认为是屈原早期的作品,通篇就桔的形象和特征作出拟人化的描写,可以看成是作者人格和个性的缩影。
《》则流露了一种低徊缠绵的忧苦之情。
《九章》各篇的艺术风格和成就,也不一律。其中《桔颂》一篇清新秀拔,别具一格,从辞赋的体裁上说,开了体物写志的先河。《》、《》、《》三篇情景交融,诗味腴厚,在《楚辞》中允称上品。其写景之句如“山峻高以蔽日兮,下幽晦以多雨;霰雪纷其无垠兮,云霏霏而承宇”,宛然如画。抒情语句如“楫齐扬以容与兮,哀见君而不再得。望长楸而太息兮,涕淫淫其若霰”,恳挚缠绵,颇有回肠荡气之致。至于《》、《》二篇,艺术上较他篇略为逊色。《九章·桔颂》图清代门应兆作。
惜诵
惜诵以致愍兮,发愤以抒情。
所作忠而言之兮,指苍天以为正。
令五帝使折中兮,戒六神与向服。
俾山川以备御兮,命咎繇使听直。
竭忠诚而事君兮,反离群而赘肬。
忘儇媚以背众兮,待明君其知之。
言与行其可迹兮,情与貌其不变。
故相臣莫若君兮,所以证之不远。
吾谊先君而后身兮,羌众人之所仇也。
专惟君而无他兮,又众兆之所雠也。
壹心而不豫兮,羌无可保也。
疾亲君而无他兮,有招祸之道也。
思君其莫我忠兮,忽忘身之贱贫。
事君而不贰兮,迷不知宠之门。
患何罪以遇罚兮,亦非余之所志也。
行不群以巅越兮,又众兆之所咍也。
纷逢尤以离谤兮,謇不可释也。
情沉抑而不达兮,又蔽而莫之白也。
心郁邑余侘傺兮,又莫察余之中情。
固烦言不可结而诒兮,愿陈志而无路。
退静默而莫余知兮,进号呼又莫吾闻。
申侘傺之烦惑兮,中闷瞀之忳忳。
昔余梦登天兮,魂中道而无杭。
吾使厉神占之兮,曰有志极而无旁。
终危独以离异兮,曰君可思而不可恃。
故众口其铄金兮,初若是而逢殆。
惩于羹者而吹齑兮,何不变此志也?
欲释阶而登天兮,犹有曩之态也。
众骇遽以离心兮,又何以为此伴也?
同极而异路兮,又何以为此援也?
晋申生之孝子兮,父信谗而不好。
行婞直而不豫兮,鲧功用而不就。
吾闻作忠以造怨兮,忽谓之过言。
九折臂而成医兮,吾至今而知其信然。
矰弋机而在上兮,罻罗张而在下。
设张辟以娱君兮,愿侧身而无所。
欲儃徊以干傺兮,恐重患而离尤。
欲高飞而远集兮,君罔谓汝何之?
欲横奔而失路兮,盖志坚而不忍。
背膺牉以交痛兮,心郁结而纡轸。
擣木兰以矫蕙兮,糳申椒以为粮。
播江离与滋菊兮,愿春日以为糗芳。
恐情质之不信兮,故重著以自明。
矫兹媚以私处兮,愿曾思而远身。
涉江
余幼好此奇服兮,年既老而不衰。
带长铗之陆离兮,冠切云之崔嵬,
被明月兮佩宝璐。
世混浊而莫余知兮,吾方高驰而不顾。
驾青虬兮骖白螭,吾与重华游兮瑶之圃。
登昆仑兮食玉英,与天地兮同寿,
与日月兮同光。
哀南夷之莫吾知兮,旦余济乎江湘。
乘鄂渚而反顾兮,欸秋冬之绪风。
步余马兮山皋,邸余车兮方林。
乘舲船余上沅兮,齐吴榜以击汰。
船容与而不进兮,淹回水而疑滞。
朝发枉渚兮,夕宿辰阳。
苟余心其端直兮,虽僻远之何伤。
入溆浦余儃徊兮,迷不知吾所如。
深林杳以冥冥兮,乃猿狖之所居。
山峻高以蔽日兮,下幽晦以多雨。
霰雪纷其无垠兮,云霏霏而承宇。
哀吾生之无乐兮,幽独处乎山中。
吾不能变心而从俗兮,固将愁苦而终穷。
接舆髡首兮,桑扈臝行。
忠不必用兮,贤不必以。
伍子逢殃兮,比干菹醢。
与前世而皆然兮,吾又何怨乎今之人!
余将董道而不豫兮,固将重昏而终身!
乱曰:鸾鸟凤皇,日以远兮。
燕雀乌鹊,巢堂坛兮。
露申辛夷,死林薄兮。
腥臊并御,芳不得薄兮。
阴阳易位,时不当兮。
怀信佗傺,忽乎吾将行兮!
哀郢
皇天之不纯命兮,何百姓之震愆?
民离散而相失兮,方仲春而东迁。
去故乡而就远兮,遵江夏以流亡。
出国门而轸怀兮,甲之鼂吾以行。
发郢都而去闾兮,怊荒忽其焉极?
楫齐扬以容与兮,哀见君而不再得。
望长楸而太息兮,涕淫淫其若霰。
过夏首而西浮兮,顾龙门而不见。
心婵媛而伤怀兮,眇不知其所蹠。
顺风波以从流兮,焉洋洋而为客。
凌阳侯之汜滥兮,忽翱翔之焉薄。
心絓结而不解兮,思蹇产而不释。
将运舟而下浮兮,上洞庭而下江。
去终古之所居兮,今逍遥而来东。
羌灵魂之欲归兮,何须臾而忘反。
背夏浦而西思兮,哀故都之日远。
登大坟以远望兮,聊以舒吾忧心。
哀州土之平乐兮,悲江介之遗风。
当陵阳之焉至兮,淼南渡之焉如?
曾不知夏之为丘兮,孰两东门之可芜?
心不怡之长久兮,忧与愁其相接。
惟郢路之辽远兮,江与夏之不可涉。
忽若不信兮,至今九年而不复。
惨郁郁而不通兮,蹇侘傺而含慼。
外承欢之汋约兮,谌荏弱而难持。
忠湛湛而愿进兮,妒被离而鄣之。
尧舜之抗行兮,瞭杳杳而薄天。
众谗人之嫉妒兮,被以不慈之伪名。
憎愠惀之修美兮,好夫人之慷慨。
众踥蹀而日进兮,美超远而逾迈。
乱曰:
曼余目以流观兮,冀一反之何时?
鸟飞反故乡兮,狐死必首丘。
信非吾罪而弃逐兮,何日夜而忘之?
抽思
心郁郁之忧思兮,独永叹乎增伤。
思蹇产之不释兮,曼遭夜之方长。
悲秋风之动容兮,何回极之浮浮。
数惟荪之多怒兮,伤余心之忧忧。
愿摇起而横奔兮,览民尤以自镇。
结微情以陈词兮,矫以遗夫美人。
昔君与我诚言兮,曰黄昏以为期。
羌中道而回畔兮,反既有此他志。
憍吾以其美好兮,览余以其修姱。
与余言而不信兮,盖为余而造怒。
愿承閒而自察兮,心震悼而不敢。
悲夷犹而冀进兮,心怛伤之憺憺。
兹历情以陈辞兮,荪详聋而不闻。
固切人之不媚兮,众果以我为患。
初吾所陈之耿著兮,岂至今其庸亡?
何独乐斯之謇謇兮?愿荪美之可光。
望三王以为像兮,指彭咸以为仪。
夫何极而不至兮,故远闻而难亏。
善不由外来兮,名不可以虚作。
孰无施而有报兮,孰不实而有获?
少歌曰:
与美人抽思兮,并日夜而无正。
憍吾以其美好兮,敖朕辞而不听。
倡曰:有鸟自南兮,来集汉北。
好姱佳丽兮,牉独处此异域。
惸茕独而不群兮,又无良媒在其侧。
道卓远而日忘兮,愿自申而不得。
望北山而流涕兮,临流水而太息。
望孟夏之短夜兮,何晦明之若岁?
惟郢路之辽远兮,魂一夕而九逝。
曾不知路之曲直兮,南指月与列星。
愿径逝而未得兮,魂识路之营营。
何灵魂之信直兮,人之心不与吾心同!
理弱而媒不通兮,尚不知余之从容。
乱曰:
长濑湍流,溯江潭兮。
狂顾南行,聊以娱心兮。
轸石崴嵬,蹇吾愿兮。
超回志度,行隐进兮。
低徊夷犹,宿北姑兮。
烦冤瞀容,实沛徂兮。
愁叹苦神,灵遥思兮。
路远处幽,又无行媒兮。
道思作颂,聊以自救兮。
忧心不遂,斯言谁告兮。
怀沙
滔滔孟夏兮,草木莽莽。
伤怀永哀兮,汩徂南土。
眴兮杳杳,孔静幽默。
郁结纡轸兮,离慜而长鞠。
抚情效志兮,冤屈而自抑。
刓方以为圜兮,常度未替。
易初本迪兮,君子所鄙。
章画志墨兮,前图未改。
内厚质正兮,大人所盛。
巧倕不斲兮,孰察其拨正。
玄文处幽兮,矇瞍谓之不章;
离娄微睇兮,瞽以为无明。
变白以为黑兮,倒上以为下。
凤皇在笯兮,鸡鹜翔舞。
同糅玉石兮,一概而相量。
夫惟党人之鄙固兮,羌不知余之所臧。
任重载盛兮,陷滞而不济。
怀瑾握瑜兮,穷不知所示。
邑犬之群吠兮,吠所怪也。
非俊疑杰兮,固庸态也。
文质疏内兮,众不知余之异采。
材朴委积兮,莫知余之所有。
重仁袭义兮,谨厚以为丰。
重华不可遌兮,孰知余之从容!
古固有不并兮,岂知其何故也?
汤禹久远兮,邈而不可慕也?
惩违改忿兮,抑心而自强。
离慜而不迁兮,愿志之有像。
进路北次兮,日昧昧其将暮。
舒忧娱哀兮,限之以大故。
乱曰:
浩浩沅湘,分流汩兮。
修路幽蔽,道远忽兮。
怀质抱情,独无匹兮。
伯乐既没,骥焉程兮。
民生禀命,各有所错兮。
定心广志,余何所畏惧兮?
曾伤爰哀,永叹喟兮。
世浑浊莫吾知,人心不可谓兮。
知死不可让,愿勿爱兮。
明告君子,吾将以为类兮。
思美人
思美人兮,揽涕而竚眙。
媒绝路阻兮,言不可结而诒。
蹇蹇之烦冤兮,陷滞而不发。
申旦以舒中情兮,志沉菀而莫达。
愿寄言于浮云兮,遇丰隆而不将。
因归鸟而致辞兮,羌迅高而难当。
高辛之灵盛兮,遭玄鸟而致诒。
欲变节以从俗兮,媿易初而屈志。
独历年而离愍兮,羌凭心犹未化。
宁隐闵而寿考兮,何变易之可为!
知前辙之不遂兮,未改此度。
车既覆而马颠兮,蹇独怀此异路。
勒骐骥而更驾兮,造父为我操之,
迁逡次而勿驱兮,聊假日以须是时。
指嶓冢之西隈兮,与纁黄以为期。
开春发岁兮,白日出之悠悠。
吾将荡志而愉乐兮,遵江夏以娱忧。
揽大薄之芳茝兮,搴长洲之宿莽。
惜吾不及古人兮,吾谁与玩此芳草?
解萹薄与杂菜兮,备以为交佩。
佩缤纷以缭转兮,遂萎绝而离异。
吾且儃徊以娱忧兮,观南人之变态。
窃快在中心兮,扬厥凭而不竢。
芳与泽其杂糅兮,羌芳华自中出。
纷郁郁其远蒸兮,满内而外扬。
情与质信可保兮,羌居蔽而闻章。
令薜荔以为理兮,惮举趾而缘木。
因芙蓉而为媒兮,惮褰裳而濡足。
登高吾不说兮,入下吾不能。
固朕形之不服兮,然容与而狐疑。
广遂前画兮,未改此度也。
命则处幽吾将罢兮,愿及白日之未暮也。
独茕茕而南行兮,思彭咸之故也。
惜往日
惜往日之曾信兮,受命诏以昭时。
奉先功以照下兮,明法度之嫌疑。
国富强而法立兮,属贞臣而日竢。
秘密事之载心兮,虽过失犹弗治。
心纯庞而不泄兮,遭谗人而嫉之。
君含怒而待臣兮,不清澈其然否。
蔽晦君之聪明兮,虚惑误又以欺。
弗参验以考实兮,远迁臣而弗思。
信谗谀之浑浊兮,盛气志而过之。
何贞臣之无罪兮,被离谤而见尤。
惭光景之诚信兮,身幽隐而备之。
临沅湘之玄渊兮,遂自忍而沉流。
卒没身而绝名兮,惜壅君之不昭。
君无度而弗察兮,使芳草为薮幽。
焉舒情而抽信兮,恬死亡而不聊。
独障壅而弊隐兮,使贞臣为无由。
闻百里之为虏兮,伊尹烹于庖厨。
吕望屠于朝歌兮,宁戚歌而饭牛。
不逢汤武与桓缪兮,世孰云而知之。
吴信谗而弗味兮,子胥死而后忧。
介子忠而立枯兮,文君寤而追求。
封介山而为之禁兮,报大德之优游。
思久故之亲身兮,因缟素而哭之。
或忠信而死节兮,或訑谩而不疑。
弗省察而按实兮,听谗人之虚辞。
芳与泽其杂糅兮,孰申旦而别之?
何芳草之早殀兮,微霜降而下戒。
谅聪不明而蔽壅兮,使谗谀而日得。
自前世之嫉贤兮,谓蕙若其不可佩。
妒佳冶之芬芳兮,嫫母姣而自好。
虽有西施之美容兮,谗妒入以自代。
愿陈情以白行兮,得罪过之不意。
情冤见之日明兮,如列宿之错置。
乘骐骥而驰骋兮,无辔衔而自载;
乘泛泭以下流兮,无舟楫而自备。
背法度而心治兮,辟与此其无异。
宁溘死而流亡兮,恐祸殃之有再。
不毕辞而赴渊兮,惜壅君之不识。
橘颂
后皇嘉树,橘徕服兮。
受命不迁,生南国兮。
深固难徙,更壹志兮。
绿叶素荣,纷其可喜兮。
曾枝剡棘,圆果抟兮。
青黄杂糅,文章烂兮。
精色内白,类任道兮。
纷緼宜修,姱而不丑兮。
嗟尔幼志,有以异兮。
独立不迁,岂不可喜兮?
深固难徙,廓其无求兮。
苏世独立,横而不流兮。
闭心自慎,终不失过兮。
秉德无私,参天地兮。
愿岁并谢,与长友兮。
淑离不淫,梗其有理兮。
年岁虽少,可师长兮。
行比伯夷,置以为像兮。
悲回风
悲回风之摇蕙兮,心冤结而内伤。
物有微而陨性兮,声有隐而先倡。
夫何彭咸之造思兮,暨志介而不忘!
万变其情岂可盖兮,孰虚伪之可长?
鸟兽鸣以号群兮,草苴比而不芳。
鱼葺鳞以自别兮,蛟龙隐其文章。
故荼荠不同亩兮,兰茝幽而独芳。
惟佳人之永都兮,更统世以自贶。
眇远志之所及兮,怜浮云之相羊。
介眇志之所惑兮,窃赋诗之所明。
惟佳人之独怀兮,折若椒以自处。
曾歔欷之嗟嗟兮,独隐伏而思虑。
涕泣交而凄凄兮,思不眠以至曙。
终长夜之曼曼兮,掩此哀而不去。
寤从容以周流兮,聊逍遥以自恃。
伤太息之愍怜兮,气于邑而不可止。
糺思心以为纕兮,编愁苦以为膺。
折若木以弊光兮,随飘风之所仍。
存彷佛而不见兮,心踊跃其若汤。
抚珮衽以案志兮,超惘惘而遂行。
岁曶曶其若颓兮,时亦冉冉而将至。
薠蘅槁而节离兮,芳以歇而不比。
怜思心之不可惩兮,证此言之不可聊。
宁溘死而流亡兮,不忍此心之常愁。
孤子吟而抆泪兮,放子出而不还。
孰能思而不隐兮,照彭咸之所闻。
登石峦以远望兮,路眇眇之默默。
入景响之无应兮,闻省想而不可得。
愁郁郁之无快兮,居戚戚而不可解。
心鞿羁而不开兮,气缭转而自缔。
穆眇眇之无垠兮,莽芒芒之无仪。
声有隐而相感兮,物有纯而不可为。
邈漫漫之不可量兮,缥绵绵之不可纡。
愁悄悄之常悲兮,翩冥冥之不可娱。
凌大波而流风兮,讬彭咸之所居。
上高岩之峭岸兮,处雌蜺之标颠。
据青冥而摅虹兮,遂儵忽而扪天。
吸湛露之浮源兮,漱凝霜之雰雰。
依风穴以自息兮,忽倾寤以婵媛。
冯昆仑以澂雾兮,隐渂山以清江。
惮涌湍之礚礚兮,听波声之汹汹。
纷容容之无经兮,罔芒芒之无纪。
轧洋洋之无从兮,驰委移之焉止?
漂翻翻其上下兮,翼遥遥其左右。
氾潏潏其前后兮,伴张驰之信期。
观炎气之相仍兮,窥烟液之所积。
悲霜雪之俱下兮,听潮水之相击。
借光景以往来兮,施黄棘之枉策。
求介子之所存兮,见伯夷之放迹。
心调度而弗去兮,刻著志之无适。
曰吾怨往昔之所冀兮,悼来者之悐悐。
浮江淮而入海兮,从子胥而自适。
望大河之洲渚兮,悲申徒之抗迹。
骤谏君而不听兮,重任石之何益?
心絓结而不解兮,思蹇产而不释。
痛心啊,由于进谏而招来不幸,我要倾诉心中的激情和怨情。
如果我的话不是出于忠诚啊,我愿上指苍天让他来作证。
让五方神帝来公平裁决吧,我愿面对六宗神祇把事理说清。
请山川众神都来听证做陪审啊,命法官皋陶把是非曲直判明。
我竭尽忠诚来侍奉君王啊,反被小人看作是多余的瘤肿。
我不懂奉迎谄媚而惹恼小人啊,只有等待明君体察我的衷情。
我的一言一行都有迹可查啊,我表里如一从不变更。
所以考察臣子没有比得上君王的啊,因为这种考察在眼前就可得到印证。
我坚守人生道义是先君后己,竟然被众人怨恨仇视。
我心中思念的只有君王您啊,众人却把我当做仇敌。
我忠诚专一毫不迟疑,可结果却不能保全自己。
我极力地亲近君王别无他想,却成了招灾惹祸的根基!
为君王着想没人比我更忠心啊,我竟然忘却了自己人微才疏。
侍奉君王我从不三心二意啊,根本不知什么取宠邀幸的门路。
忠心有何罪竟遭惩罚啊,这真是我心中从未意想到。
行为不同俗随流就要跌跤,还要受到群小的讥讽嗤笑。
一连串的责怪,不断的诽谤啊,真使我愁肠百结不平难消!
心情郁郁难以倾诉啊,君王受蒙蔽忠心难剖。
心头愁闷失意潦倒啊,又有谁理解我心头的苦恼。
本来有说不完的话却无法投寄啊,我愿陈述心志却无路使君王知晓。
隐退沉默吧,可谁又明白我呢?上前呼喊吧,可谁又听我的呼号?
一再的失意使我心烦意乱啊,满怀的愁绪呵,难写难描。
从前我曾梦中飞游苍天啊,魂悠悠中途遇河却无渡船。
我请大神替我占卜啊,他说:“你有大志可惜无外人助援。”
“难道我就终将孤独被君王疏远?”他说:“可以为君王着想却不可依仗。
因为众口一词可以把黄金熔化啊,当初你就是这样忠诚才遭受到危险。
被汤烫过的人见到凉菜也要吹气,为什么你不把初衷改变改变?
想不用天梯就打算登天,你的态度一丝没改还像从前。
众人害怕你,不与你同心同德,为什么会和你做伴?
虽同事一君但你们路途各异,为什么会给你助援?
晋国的申生是个孝子啊,父亲把他逼死就是听信了谗言。
鲧为人刚直不活转,他的功业因此不得实现。”
我听说尽忠君王容易与人结怨,对此我毫不在意以为是夸大。
手臂多次折伤的人可能成良医,如今我才明白这话一点儿不差。
如今这个世道,天上利箭横飞,地上张罗设网。
处处暗设机关陷害君王,哪里有我立足容身的地方。
我徘徊不去以求留在君王身旁啊,又怕更大的祸患落在头上。
我想抽身远走高飞啊,又怕君王诬我说:“你背叛我,要去什么地方?”
想放弃正路像小人那样乱窜啊,可我一向心坚志专又不忍心。
我的前胸和后背就像裂开一样啊,我心头郁闷难舒,绞痛难忍。
捣碎木兰,揉碎蕙草啊,舂碎申椒做干粮。
再播种下江离栽上菊花啊,待到春天做成干粮芬芳。
唯恐我的真情得不到表达啊,所以三番五次表明衷肠。
保持自己的美德,离群索居吧,我反复想过隐身远藏。
我从小就爱好这奇特的服饰啊,直到老年这习惯也没有衰减。
腰间挂着长长的宝剑啊,头上戴着高高的通天冠。
缀着明月珠啊,身佩美玉串串。
世道混浊没有人理解我啊,我要远走高飞,毫不留恋。
驾起青龙白龙车啊,我与舜帝啊同游天帝的玉园。
登上昆仑山啊,把玉树花美餐。我和天地啊一样长寿,
我和日月啊一样光灿灿。
痛心啊南方并没有人了解我,天一亮我就渡过了湘水长江。
登上鄂渚我回头眺望啊,唉,丝丝寒风凄苦悲凉。
让我的马儿在山边漫步,把我的车儿停放在林旁。
我驾一叶扁舟上溯沅水啊,齐力摇起船桨,拍水击浪。
船儿随波起伏不肯前进啊,陷入旋涡打转波荡。
早晨,从枉渚出发,晚上,投宿在辰阳。
如果我的心是正直的啊,虽处穷乡僻壤又有何伤!
行到溆浦我有些打不定主意啊,心中迷惘不知该去何方。深林杳以冥冥兮,猿狖之所居。茂密的山林一片阴暗啊,那本是猿猴住的地方。
高峻的大山遮天蔽日啊,山下淫雨霏霏迷迷茫茫。
无边无际的雪花啊飞飞扬扬,布满天空的浓云阴沉无光。
可怜我一生无欢乐啊,孤独地生活在这高山老林中。
我不能改变心志去随波逐流啊,当然就要穷愁潦倒终生。
接舆愤世剃去自己的头发,桑扈穷得裸体而行。
忠心的人啊,不被重用,贤明的人求进身也难成功。
伍子胥终遭祸殃啊,比干被剖心不得善终。
纵观历史都是这样啊,我又何苦抱怨今人的行径!
但我要坚持正道而毫不犹豫,当然那将使我一生遭难不见光明!
尾声:鸾鸟和凤凰啊,一天比一天远了。
燕雀和乌鹊啊,却把窝筑在庙堂上面。
瑞香和辛夷啊,都死在林丛草间。
腥的臊的都被重用啊。芳的香的却不得靠前。
阴阳错位都颠倒了位置,这世道真是失常大变。
怀抱忠心的人反失意,我还是赶快远走别迟疑!
上天不再保佑我家邦啊,为什么让人们这样凄凄惶惶?
他们颠沛流离,亲人失散啊,正当仲春二月逃向东方。
离开故乡郢都走向远处啊,沿着长江夏水流亡。
一走出城门我心不禁一阵疼痛啊,甲日的早晨我动身向东方。
从郢都出发离开家乡啊,我心中恍惚,前途渺茫。
举起船桨让船儿随水飘荡啊,可怜我再也见不到君王。
远望那高大的梓树我不禁长叹啊,眼泪就像雪珠般簌簌流淌。
过了夏首一路飞流直下啊,回头已看不见郢都城门在何方。
牵肠挂肚心悲伤啊,前途渺茫不知何处是我停脚的地方。
随着风波任其漂泊吧,从此我就是一个无家的浪子到处飘荡。
航行在汹涌的波涛上啊,就像飞了起来不知把我抛向何方。
情思郁结难排解啊,愁肠百曲不舒畅。
我将让我的船儿顺流东下啊,先南入洞庭再北上长江。
离开了世世代代居住的故土啊,而今漂泊来东方!
我的心一直想回去啊,何曾一时一刻把它忘记。
船背夏首向东行啊,心儿却飞向西,悲伤啊郢都一天比一天远离。
登上水边高地纵目远望啊,想借此暂且舒散一下我的愁绪。
可一见这片安乐的土地悲心又起啊,可怜大江两岸还保存着古朴的风气。
面对着洪波巨浪往哪儿去啊,烟波浩渺南渡又将到何处?
想不到高屋大厦变成废墟啊,两座东门怎么能荒草簇簇?
心中不快这样久啊,旧忧未去又添新愁。
想郢都的道路是多么遥远啊,长江夏水怎么能回头再渡!
忽然间被疏远不再被任用啊,至今已整整过了九个年头。
满怀悲苦心不畅啊,失意潦倒真忧愁。
那群小为邀君欢一副媚态啊,实际内心空虚毫无操守。
我一片忠心希望为国献身啊,反被小人嫉妒使我们君臣离分。
尧舜的德行多么高尚啊,光明远烛直达天庭。
众小人把他们嫉妒诽谤,给他们加上“不慈”的恶名。
忠诚有德的人被君王厌恶憎恨啊,反喜欢那巧嘴滑舌夸夸其谈的人。
众群小奔走钻营一天天高升啊,贤臣良士被冷落日益疏远不亲近。
尾声:我放眼眺望四方啊,何时能回一次故乡?
飞鸟还要飞回自己的巢窝啊,狐狸死了还把头朝向生他养他的山冈。
我真是无罪啊而被抛弃流放,日日夜夜我怎能把它忘!
心头闷闷一团忧思啊,独自长叹倍增忧伤。
愁思如麻难理难剪啊,夜啊偏偏又这样漫长。
秋风使草木改变了颜色啊,为什么天地也在秋风中浮荡?
我常常想起您是那么爱动怒,真伤透了我的心痛苦难当。
有时我真想立刻离您远去啊,见人们动辄得咎又打消此想。
还是把心中的话写成诗篇吧,把它进献给您,我的君王。
先前你曾和我约定啊,说:“黄昏就是我们的佳期。”
谁料想你半路又反悔啊,违背前言又打别的主意。
你对我夸耀你的美貌丽容啊,你对我炫示你的媚态娇姿。
和我说过的话你全不算数啊,为什么还对我大发脾气?
我本想找空闲向你解释明白啊,可一直心里害怕不敢倾吐。
我悲伤犹豫,可仍想对你说啊,真是苦啊,满腹悲伤不能诉。
我把这情形向你陈述啊,可你假装耳聋不肯听。
本来正直的人就不会献媚啊,群小真就把我当成害人精。
当初我所说的是那样明白啊,难道至今你就把它全遗忘?
为什么我爱忠心耿耿地向你进言,就是希望你的美德更加光大发扬。
愿你以三王五霸做楷模啊,我把彭咸作为自己的榜样。
什么目标不能达到啊,美名远播,万古流芳。
善良的品德全靠自己修养啊,美好的名声不能浪得空想。
不付出哪能得到回报啊,不结果实怎会收获满仓?
小歌:
我向君王倾诉出我的委屈啊,从早说到晚却得不到公平的裁定。
你一味地向我炫耀你的美貌啊,你骄傲得连我的陈辞听也不听。
唱:有只鸟儿从南方飞来啊,飞落在汉水以北的地方。
羽毛模样是多么美丽啊,孤孤单单栖息在异乡。
我孤苦零丁无伴侣啊,也没有好媒人在身旁。
路途遥远你一天天把我遗忘啊,我欲诉深情却又无门见到君王。
遥望南山止不住眼泪流淌啊,对着流水我叹息哀伤。
初夏的夜本来很短啊,为什么竟像一年般的长!
想来郢都的路是多么遥远啊,可是魂梦一夜跑九趟。
我不顾道路是弯还是直啊,直奔南方的群星和月亮。
想径直南行识不得路啊,魂灵为找路来往奔忙。
为什么我的心那样正直啊?别人的心不与我一样。
提亲的人太弱不能为我沟通啊,还不知我心胸磊落坦荡。
尾声:
长长的浅滩湍急的流水,我溯江而上。
我频频地望着南行的大道,聊以平慰我的愁肠。
我的心坚如高大的磐石,飞回郢都是我的愿望。
山高路险心儿早已飞过,人啊还缓缓地走在路上。
走走停停路难行,夜晚投宿在北姑。
心烦意乱满怀苦楚,就像不断的流水难消除。
我悲苦,我叹息,我呻吟,我的心啊在思念着远方。
路又远啊地又偏,又没人替我传达衷肠。
倾诉愁思写成诗章,聊以自慰宽愁肠啊。
忧心忡忡不遂意,这些话儿对谁讲!
初夏的江水一片汪洋啊,草木繁茂莽莽苍苍。
痛心啊,止不住的哀伤,我急急地奔向南方。
举目四望一片昏暗啊,死一般沉寂听不到一丝声响。
无穷的委屈和悲痛郁结心头啊,身遭不幸有喝不完的苦浆。
拍拍心窝问问心啊,强自压下满腹的委屈和冤枉。
虽说方的可以削成圆啊,可正常的法度并不因此而废弃。
如果把初衷和追求来改变啊,定会被贤人君子看不起。
章程规划早已出之笔墨啊,当初图谋的经国大法不能改移。
品行淳厚心地正直啊,才是贤人君子所赞许的。
巧倕如果不砍上几斧啊,谁知他有变曲为直的神工妙技?
黑色的彩绘放在暗处啊,瞎人说它不鲜艳。
离娄微微闭着眼啊,盲人说他是瞎眼汉。
硬把白的说成黑啊,把上当下颠倒颠。
凤凰关进竹笼里啊,反叫鸡鸭翱翔舞翩翩。
美玉沙石混在一起啊,一样看待不分贵和贱。
想那小人鄙陋又愚顽啊,根本不知我心良善。
我肩负重任责任大啊,陷入泥沼我不能起航向前。
我怀揣美玉手握宝啊,无人知我不知给谁看。
村犬成群乱狂吠啊,全因少见多怪无识见。
诽谤俊士忌英贤啊,本是庸人的本性和习惯。
我外表质朴心豁达啊,众人不知我出众的才干。
成材原木堆一起啊,没人知我栋梁在里面。
我重仁义不停地自修啊,忠厚朴实才感充实心里安。
明君舜帝不再遇啊,有谁知道我雍容大方,气定神闲?
贤臣不遇明君自古就有啊,这其中的缘故有谁了然?
商汤、夏禹时代久远啊,千载悠悠,难慕难羡。
止住恨啊不再怨,要坚强,自把苦水咽。
遭受祸患不悔改啊,愿为后人做模范。
向北赶路去投宿啊,夕阳沉沉将落山。
把忧愁痛苦全忘掉吧,生命的尽头已不远。
尾声:
浩浩荡荡的沅水湘水啊,各自奔流涌向前。
漫长的道路多险阻啊,它是那么渺茫遥远。
我怀抱一颗忠心和真情啊,却孤独无依没人来相伴。
相马的伯乐已经死去啊,纵有千里马又有谁来分辨?
世上众人的命啊,各自的生死早注定。
安下心来放宽怀啊,我又何必惧死恋生?
诉不尽的忧伤止不住的悲哀啊,长吁短叹一声连一声。
世道混浊无人了解我啊,人心难测,看不透啊说不清。
我知道一死已不可免啊,那就不必再吝惜这残生。
告诉你啊,以死守志的先贤,我将加入到你们的行列中。
怀念着我心爱的人啊,揩干眼泪而远望。
没人介绍而路又迢遥,有话却无法成章。
我至诚一片而蒙冤,我进退两难而不前。
愿每日陈述我的心思,心思沉顿而难表现。
愿浮云为我捎信,云师却不肯讲情。
托鸿鸟为我传书,鸿高飞而不应命。
我难比帝喾高辛,能遇凤凰而授卵。
要变节而随流俗,我知耻而有所不敢。
多年来我遭受摧残,毫不减我心中的愤懑。
宁失意而长此终身,我何能如掌之易反?
我明知正路难通,但我不能不走正路。
尽管是车翻而马倒,我依然望着前途。
我再把好马辔上,请造父为我执鞭。
慢慢地走,不必驱驰,让我把光景流连。
指着嶓冢山的西边,那汉水发源地点,就走到日落昏黄,也莫嫌道途遥远。
我姑且等待明年,艳阳的春日绵绵。
我要放怀地歌唱,逍遥在江水、夏水之边。
我攀摘灌木中的苻蓠,我采集沙滩上的卷施。
和古人可惜不能同时,摘来香草啊同谁赏识。
采取萹薄与同蔬菜,尽可以纽成环佩。
也未尝不好看一时,终萎谢而遭毁败。
我姑且快乐逍遥,观赏南方人的异态。
只求我心中快活,把愤懑置之度外。
芳香与污秽杂混一起啊,芳花终会卓然自现。
馥郁的芳香必然远扬,内部充实外表自有辉光。
只要真诚的素质长保不亡,声名会突破一切的阻障。
想请薜荔替我说合,又怕走路去攀上树枝。
想采荷花替我媒介,又怕下水打湿了裙子。
登高吧,我不高兴,下水吧,我也不能。
固然是我手足不惯。我犹豫而心不能定。
完全依照着旧贯,我始终不肯改变。
命该受难我也不管,趁着这日子还未过完。
一个人孤单地走向南边,只想追求彭咸的典范。
痛想当年曾受君王的信任啊,受王命草宪令使政事清明。
继承先王的功业恩惠百姓啊,修明法度的缺陷和漏洞。
国家富强法度建起啊,忠臣理事君王安乐自轻松。
国家机密大事放在心上啊,纵或有过错君王也宽容。
我心地淳朴守口如瓶啊,于是遭到小人的嫉妒和围攻。
君王从此对我含怒没笑脸啊,根本不把是非对错来澄清。
小人蒙住君王的耳和眼啊,挑拨是非造谣生事把君王欺蒙。
你不调查验证就信以为真啊,不加思考地就把我弃置不用。
你听信小人的一派胡言乱语啊,怒气冲冲地指责我不义不忠。
忠贞的臣子并无罪过啊,为什么反遭诽谤受指责?
真是愧对天日啊,一片忠诚反蒙冤,我还是逃到幽暗之处躲一躲。
面对着沅水湘水的深渊啊,强忍满腔悲愤自沉江河。
终于身死名也灭啊,可惜昏君依然昏昏不理解。
君王心无分寸又不明察啊,使芳草埋没在荒林草野。
我向何处倾诉衷情陈说忠信啊,宁愿默默死去也决不偷生苟活!
我孤独地被隔绝抛弃在荒漠啊,致使忠贞之臣啊无从尽忠报国。
听说百里奚曾当过俘虏啊,伊尹也曾在厨房煮饭烧过火。
吕望曾在朝歌做过屠夫啊,宁戚也曾半夜喂牛叩角而歌。
如果不遇圣君汤武和桓缪啊,世上谁又知道他们才能卓绝?
吴王听信谗言不知悔改啊,伍子胥死后终遭祸。
介子推一片忠心抱树而死啊,晋文公醒悟后才去追寻搜索。
改绵山为介山并封山禁伐啊,用来报答介子推的大恩大德。
想起追随自己多年的故旧啊,便穿起白丧服痛哭不绝。
有的人一片忠信守节而死啊,有的人欺蒙诈骗而高官得做。
不去考察了解事实真相啊,只听信小人的一派信口胡说。
鲜花的芬芳和美玉的光泽混合在一起啊,谁又能清清楚楚地把它们分别?
为什么芳草这么早地凋零啊,只因薄霜已降而不知防戒。
实在是君王昏昏受蒙蔽啊,让谗谀小人日益洋洋自得。
小人妒贤自古就是这样啊,说什么不可佩的是蕙草杜若。
嫉妒美人的风姿秀韵啊,丑女嫫母搔首弄姿自作风骚。
纵使有西施般的美貌啊,制造流言斐语取代她的美好。
我希望陈述真情表白心意啊,竟会获罪真是出乎意料。
我的真情和冤枉日益清楚啊,就像众星在天空排列着。
跨上骏马放开四蹄飞奔啊,却没有勒马的缰绳和铁嚼。
乘上竹木筏顺流急下啊,却没有船桨任水飘。
不遵法度单凭主观去治国啊,就像上面的譬喻一样危险一样糟。
我宁愿早些死去被水飘走啊,我担心祸殃再一次来到。不毕辞而赴渊兮,惜壅君之不话没说完就投向深渊啊,可惜这一切君王不会知道。
天地间生长着一种佳树,那是橘树,习服这一方水土。
天生的习性不能移植,只生长在南国荆楚。
根深坚牢难以迁徙,那是因为它心志专一。
碧绿的叶子,洁白的花朵,缤纷一片令人心喜。
枝条繁密刺儿尖利,挂满团团的橘实。
绿中透出点点橘黄,色彩多么斑斓绚丽。
鲜艳的外表,纯洁的内里,如同可担重任的贤人志士。
枝繁叶茂,风姿美丽,美得真是无可挑剔。
啊,你自幼的志气,就与众人殊异。
你卓然独立从不变易,怎不令人可敬可喜!
根深坚固难以迁徙,心胸坦荡别有希冀。
你清醒地独立于世,宁愿绝水横渡也不随水流去。
你断绝私欲谨慎自守,永不会犯错误。
你坚守美德从无偏私,为人高尚可配天地。
我愿与日月共生死,长结友谊不离不弃。
至善至美而不过分,枝干坚直又有纹理。
你虽然年纪轻轻,却可做人们的老师。
你的德行可与伯夷相比,为人榜样,供人学习。
悲哀啊,旋风撕卷着蕙草,我心郁结,我心忧伤。
柔弱的蕙草易被摧残啊,秋风无形却能产生巨大影响。
为什么彭咸令人长久思慕啊,他那高尚节操和志向令人难忘。
千变万化岂能把真情掩盖啊,哪有虚伪能够保持久长?
鸟兽鸣叫把同伴呼唤啊,鲜草靠近枯草堆就失去芬芳。
鱼儿鼓鳞炫示自己与众不同啊,蛟龙潜入渊底把美丽的鳞甲隐藏。
所以苦菜与甜菜从不种在一地啊,兰芷生在幽僻的深山才独具芳香。
只有佳人才能永葆美好啊,虽历经百世也自善良。
我的志向是那么远大啊,可惜就像白云飘浮在天上。
我高远的志向不被理解啊,我只好赋诗一表我的衷肠。
思想起我孤独幽怨的情怀啊,只好折枝杜若和椒枝独自守在这里。
我止不住地一次次长吁短叹啊,人虽隐伏荒野可心头的思虑难息。
我涕泪交流心悲凄啊,彻夜不眠愁思如缕。
难挨的漫漫长夜终于熬过啊,可心头的悲哀依然长留不去。
我还是起身去四处游荡吧,姑且逍遥一番自解愁绪。
悲伤叹息可怜我的不幸啊,满怀的苦闷郁悒难解难舒。
把我满心的愁思结成一条佩带啊,把我满怀的愁苦编为一件内衣。
折一枝若木枝遮蔽阳光啊,任随旋风把我飘来荡去。
眼前的一切模模糊糊看不清啊,我的心像开了锅翻腾不止。
整一整衣裳稳一稳神啊,走吧,恍恍惚惚若有所失。
岁月匆匆很快地流逝啊,我的生命也渐渐走到尽头。
芳草枯萎茎折叶落啊,一片凋零香消芳收。
可怜我的愁思永不止啊,我的这些表白也无济于事。
我宁愿死去或永远漂泊啊,也不忍我的心永远这般愁苦。
我孤儿般的呻吟着,擦着眼泪啊,我像被赶出家门的孤儿不得回去。
谁能思想起这些而不心痛啊,我决心仿效先贤走彭咸的路。
我登上高山向远处眺望啊,漫漫长路死一般的寂静。
我走进这无影无声的寂寞世界啊,连看一看、听一听、想一想都不可能。
这里只有无穷的愁苦没有一丝欢乐啊,满心是解不开、驱不散的愁绪苦情。
我的心被束缚不得舒展啊,像被千万条绳索把它捆紧。
辽阔无边四周一片寂静啊,莽苍苍空荡荡无像无形。
秋声虽小可使草木感应啊,蕙草虽本性纯真却难抵秋风。
世事茫茫不可预料啊,愁思不断缥缈绵长。
愁满心怀常使我悲苦啊,在黑暗中飞舞也难欢畅。
驾着波涛顺水漂流啊,投向彭咸居住的地方。
我飞上高山峭壁啊,站在虹霓的顶端。
我占据青空吐气成虹啊,突一挥手抚摸青天。
我吸饮着清露串串啊,又含漱着洁白的霜花片片。
我依在风穴旁闭目休息啊,陡然间翻身醒来又愁思绵绵。
我背靠昆仑俯瞰云雾滚滚飞腾啊,我依凭岷山下视江水奔流直前。
急流击石令人惊心啊,涛声不绝震响耳畔。
乱纷纷江水横冲直撞啊,白茫茫江水汪洋一片。
波涛滚滚不知流向哪里啊,弯弯曲曲流到何处才算完。
浪涛翻滚忽上忽下啊,又或左或右翻腾在两边。
江水波起浪涌忽前忽后啊,就像潮汐的涨落定时不变。
看炎夏的热气一阵阵升腾啊,看水汽上升凝成为雨露云烟。
悲叹啊,霜雪都飘落大地,潮水撞击的声音又传到耳边。
我凭借着日光月影上下往来啊,我用弯曲的黄棘神木充做马鞭。
我寻求介子推隐居过的居处啊,我发现了伯夷隐居的遗址首阳山。
心里思忖我不再离开他们啊,抱定决心不再去别处的打算。
尾声:我怨恨以往不识时务的追求啊,我痛惜后来无辜蒙受的惊惧。
我愿随着江淮漂流入海啊,跟从伍子胥以满足自己的心意。
我望见大河中的沙洲啊,悲哀地想起申徒狄的高行骨气。
一次次规谏君王而不被听信啊,抱石自沉又将有何益?
心头郁闷不舒畅啊,愁思百结难消释。
以致愍兮,发愤以抒情。
与美人兮,并日夜而无正。
兮,揽涕而竚眙。
之曾信兮,受命诏以昭时。
之摇蕙兮,心冤结而内伤。
《楚辞》篇名。包括9篇作品。依王逸《楚辞章句》的次序是:《》、《》、《》、《》、《》、《》、《》、《桔颂》、《》。这9篇的作者,王逸都定为屈原。
宋代洪兴祖则疑《》、《》、《桔颂》、《》4篇非屈原作(《楚辞补注》)。明代许学夷也以《惜往日》、《悲回风》二篇非屈原口气,疑为唐勒、景差等人所作(《诗源辨体》)。清代顾成天则定《》、《惜往日》二篇为河、洛间人所作(《读骚别论》)。而近人还有说《》为庄辛所作的(钱穆《先秦诸子系年》)。但所有这些怀疑,多以文气为判定真伪的标准,尚无确凿有力的证据。
关于《九章》名称的意思,王逸训“章”字为“著也,明也,言己所陈忠信之道甚著明也”,显系出于汉代经生陋说,不足为训;朱熹认为《九章》乃“后人辑之,得其九章,合为一卷”(《楚辞集注》),较为合理。至于辑录、题名者,或认为是刘向,或认为是淮南王幕府中的文学之士,尚无定论。
关于《九章》各篇的写作时、地问题,王逸认为它们都是屈原流放于江南时所作;朱熹则认为“非必出于一时之言也”(《楚辞集注》)。细观《九章》各篇内容,朱说较符合作品实际。至于《九章》中各篇的具体写作时间及其排列次序,明代黄文焕,清代林云铭、蒋骥及现代楚辞学者各有考订,说法不一。
《九章》各篇的思想内容,因并非出于一时一地,所以应当分别看待。其中:
《》表现了诗人在政治上遭受打击后的愤懑心情,内容略与《离骚》前半篇相似。
《》似是自叙放逐江南的行迹,反映了诗人高洁的情操与黑暗混浊的现实生活的矛盾。
《》一说作于庄□暴郢之后,一说作于白起破郢(前278)之后,抒写了诗人对破国亡家的哀思及对人民苦难的同情。
《》大概作于屈原被疏于汉北之时,抒发了诗人见疏于怀王之后的怫郁幽怨之情。
《》为屈原自沉之前不久所作,一说为怀沙石沉江,一说为怀念长沙,其中着重叙写了诗人正道直行、不随世浮沉的节操以及准备以死来殉理想、殉信仰的决心。
《》反映了诗人思念其君而不能自达,但又不愿变心从俗的心情。
《》有人认为是屈原的绝命词。概叙了诗人一生的政治遭遇,为因谗人破坏和国君昏庸使自己的理想不能实现而深感痛惜,也表示了必死的决心。
《桔颂》一般认为是屈原早期的作品,通篇就桔的形象和特征作出拟人化的描写,可以看成是作者人格和个性的缩影。
《》则流露了一种低徊缠绵的忧苦之情。
《九章》各篇的艺术风格和成就,也不一律。其中《桔颂》一篇清新秀拔,别具一格,从辞赋的体裁上说,开了体物写志的先河。《》、《》、《》三篇情景交融,诗味腴厚,在《楚辞》中允称上品。其写景之句如“山峻高以蔽日兮,下幽晦以多雨;霰雪纷其无垠兮,云霏霏而承宇”,宛然如画。抒情语句如“楫齐扬以容与兮,哀见君而不再得。望长楸而太息兮,涕淫淫其若霰”,恳挚缠绵,颇有回肠荡气之致。至于《》、《》二篇,艺术上较他篇略为逊色。《九章·桔颂》图清代门应兆作。
帝高阳之苗裔(yì)兮,朕皇考曰伯庸。
摄提贞于孟陬(zōu)兮,惟庚(gēng)寅(yín)吾以降(jiàng)。
皇览揆(kuí)余初度兮,肇(zhào)锡(cì)余以嘉名:
名余曰正则兮,字余曰灵均。
纷吾既有此内美兮,又重(chóng)之以修能。
扈(hù)江离与辟芷(zhǐ)兮,纫(rèn)秋兰以为佩。
汩(yù)余若将不及兮,恐年岁之不吾与。
朝搴(qiān)阰(pí)之木兰兮,夕揽(lǎn)洲之宿莽(mǎng)。
日月忽其不淹兮,春与秋其代序。
惟草木之零落兮,恐美人之迟暮。(惟通:唯)
不抚壮而弃秽(huì)兮,何不改乎此度?
乘骐(qí)骥(jì)以驰骋兮,来吾道夫先路!
昔三后之纯粹(cuì)兮,固众芳之所在。
杂申椒与菌桂兮,岂惟纫夫蕙(huì)茝(chǎi)!
彼尧、舜之耿介兮,既遵道而得路。
何桀(jié)纣(zhòu)之猖(chāng)披兮,夫惟捷径以窘(jiǒng)步。
惟夫党人之偷乐兮,路幽昧(mèi)以险隘(ài)。
岂余身之殚(dān)殃(yāng)兮,恐皇舆(yú)之败绩!
忽奔走以先后兮,及前王之踵(zhǒng)武。
荃(quán)不查余之中情兮,反信谗而齌(jì)怒。
余固知謇(jiǎn)謇之为患兮,忍而不能舍也。
指九天以为正兮,夫惟灵修之故也。
曰黄昏以为期兮,羌中道而改路!
初既与余成言兮,后悔遁(dùn)而有他。
余既不难夫离别兮,伤灵修之数化。
余既滋兰之九畹(wǎn)兮,又树蕙之百亩(mǔ)。
畦(qí)留夷(yí)与揭车兮,杂杜衡与芳芷。
冀(jì)枝叶之峻茂兮,愿俟时乎吾将刈(yì)。
虽萎绝其亦何伤兮,哀众芳之芜(wú)秽(huì)。
众皆竞进以贪婪兮,凭不厌乎求索。
羌(qiāng)内恕己以量人兮,各兴心而嫉妒。
忽驰骛(wù)以追逐兮,非余心之所急。
老冉(rǎn)冉其将至兮,恐修名之不立。
朝饮木兰之坠露兮,夕餐秋菊之落英。
苟余情其信姱(kuā)以练要兮,长顑(kǎn)颔(hàn)亦何伤。
掔(qiān)木根以结茝(chǎi)兮,贯薜荔之落蕊。
矫菌桂以纫蕙兮,索胡绳之纚(xǐ)纚。
謇(jiǎn)吾法夫前修兮,非世俗之所服。
虽不周于今之人兮,愿依彭咸之遗则。
长太息以掩涕兮,哀民生之多艰。
余虽好修姱(kuā)以鞿(jī)羁(jī)兮,謇朝谇(suì)而夕替。
既替余以蕙纕(xiāng)兮,又申之以揽茝。
亦余心之所善兮,虽九死其犹未悔。
怨灵修之浩荡兮,终不察夫民心。
众女嫉余之蛾眉兮,谣诼(zhuó)谓余以善淫。
固时俗之工巧兮,偭(miǎn)规矩而改错。
背绳墨以追曲兮,竞周容以为度。
忳(tún)郁邑余侘(chà)傺(chì)兮,吾独穷困乎此时也。
宁溘(kè)死以流亡兮,余不忍为此态也。
鸷(zhì)鸟之不群兮,自前世而固然。
何方圜(yuán)之能周兮,夫孰异道而相安?
屈心而抑志兮,忍尤而攘诟(gòu)。
伏清白以死直兮,固前圣之所厚。
悔相道之不察兮,延伫乎吾将反。
回朕车以复路兮,及行迷之未远。
步余马于兰皋(gāo)兮,驰椒丘且焉止息。
进不入以离尤兮,退将复修吾初服。
制芰(jì)荷以为衣兮,集芙蓉以为裳。
不吾知其亦已兮,苟余情其信芳。
高余冠之岌(jí)岌兮,长余佩之陆离。
芳与泽其杂糅(róu)兮,唯昭质其犹未亏。
忽反顾以游目兮,将往观乎四荒。
佩缤纷其繁饰兮,芳菲菲其弥章。
民生各有所乐兮,余独好修以为常。
虽体解吾犹未变兮,岂余心之可惩。
女嬃(xū)之婵(chán)媛(yuán)兮,申申其詈(lì)予,曰:
「鲧婞直以亡身兮,终然夭乎羽之野。
汝何博謇(jiǎn)而好修兮,纷独有此姱(kuā)节?
薋菉葹以盈室兮,判独离而不服。」
众不可户说兮,孰云察余之中情?
世并举而好朋兮,夫何茕(qióng)独而不予听?
依前圣以节中兮,喟(kuì)凭心而历兹。
济沅、湘以南征兮,就重华而敶词:
启《九辩》与《九歌》兮,夏康娱以自纵。
不顾难以图后兮,五子用失乎家衖(xiàng)。
羿淫游以佚(yì)畋(tián)兮,又好射夫封狐。
固乱流其鲜终兮,浞(zhuó)又贪夫厥(jué)家。
浇(ào)身被服强圉(yǔ)兮,纵欲而不忍。
日康娱而自忘兮,厥(jué)首用夫颠陨。
夏桀(jié)之常违兮,乃遂焉而逢殃。
后辛之菹(zū)醢(hǎi)兮,殷宗用而不长。
汤、禹俨而祗敬兮,周论道而莫差。
举贤才而授能兮,循绳墨而不颇。
皇天无私阿兮,览民德焉错辅。
夫维圣哲以茂行兮,苟得用此下土。
瞻前而顾后兮,相观民之计极。
夫孰非义而可用兮?孰非善而可服?
阽(diàn)余身而危死兮,览余初其犹未悔。
不量凿而正枘(ruì)兮,固前修以菹(zū)醢(hǎi)。
曾歔(xū)欷(xī)余郁邑(yì)兮,哀朕时之不当。
揽茹(rú)蕙以掩涕兮,沾余襟之浪浪。
跪敷(fū)衽(rèn)以陈辞兮,耿吾既得此中正。
驷玉虬以桀(jié)鹥(yì)兮,溘埃风余上征。
朝发轫(rèn)于苍梧兮,夕余至乎县圃(pǔ)。
欲少留此灵琐兮,日忽忽其将暮。
吾令羲(xī)和弭(mǐ)节兮,望崦(yān)嵫(zī)而勿迫。
路漫漫其修远兮,吾将上下而求索。
饮余马于咸池兮,总余辔(pèi)乎扶桑。
折若木以拂日兮,聊逍遥以相羊。
前望舒使先驱兮,后飞廉使奔属。
鸾(luán)皇为余先戒兮,雷师告余以未具。
吾令凤鸟飞腾兮,继之以日夜。
飘风屯其相离兮,帅云霓(ní)而来御。
纷总总其离合兮,斑陆离其上下。
吾令帝阍开关兮,倚阊(chāng)阖(hé)而望予。
时暧(ài)暧其将罢兮,结幽兰而延伫。
世溷(hùn)浊而不分兮,好蔽美而嫉妒。
朝吾将济于白水兮,登阆(làng)风而绁(xiè)马。
忽反顾以流涕兮,哀高丘之无女。
溘(kè)吾游此春宫兮,折琼(qióng)枝以继佩。
及荣华之未落兮,相下女之可诒(yí)。
吾令丰隆乘云兮,求宓(fú)妃之所在。
解佩纕以结言兮,吾令謇(jiǎn)修以为理。
纷总总其离合兮,忽纬(wěi)繣(huà)其难迁。
夕归次于穷石兮,朝濯(zhuó)发乎洧盘。
保厥(jué)美以骄傲兮,日康娱以淫游。
虽信美而无礼兮,来违弃而改求。
览相观于四极兮,周流乎天余乃下。
望瑶台之偃(yǎn)蹇(jiǎn)兮,见有娀(sōng)之佚女。
吾令鸩(zhèn)为媒兮,鸩告余以不好。
雄鸠之鸣逝兮,余犹恶其佻(tiāo)巧。
心犹豫而狐疑兮,欲自适而不可。
凤皇既受诒(yí)兮,恐高辛之先我。
欲远集而无所止兮,聊浮游以逍遥。
及少康之未家兮,留有虞(yú)之二姚。
理弱而媒拙兮,恐导言之不固。
世溷(hùn)浊而嫉贤兮,好蔽美而称恶。
闺中既以邃远兮,哲王又不寤(wù)。
怀朕情而不发兮,余焉能忍而与此终古?
索琼茅以筳(tíng)篿(zhuān)兮,命灵氛为余占之。
曰:「两美其必合兮,孰信修而慕之?
思九州之博大兮,岂惟是其有女?」
曰:「勉远逝而无狐疑兮,孰求美而释女?
何所独无芳草兮,尔何怀乎故宇?」
世幽昧以昡曜(yào)兮,孰云察余之善恶?
民好恶其不同兮,惟此党人其独异!
户服艾以盈要兮,谓幽兰其不可佩。
览察草木其犹未得兮,岂珵(chéng)美之能当?
苏粪壤以充祎(yī)兮,谓申椒其不芳。
欲从灵氛之吉占兮,心犹豫而狐疑。
巫咸将夕降兮,怀椒糈(xǔ)而要之。
百神翳(yì)其备降兮,九疑缤其并迎。
皇剡(yǎn)剡其扬灵兮,告余以吉故。
曰:「勉升降以上下兮,求矩矱之所同。
汤、禹俨而求合兮,挚、咎繇而能调。
苟中情其好修兮,又何必用夫行媒?
说操筑于傅岩兮,武丁用而不疑。
吕望之鼓刀兮,遭周文而得举。
宁戚之讴(ōu)歌兮,齐桓闻以该辅。
及年岁之未晏兮,时亦犹其未央。
恐鹈鴃之先鸣兮,使夫百草为之不芳。」
何琼佩之偃(yǎn)蹇(jiǎn)兮,众薆(ài)然而蔽之。
惟此党人之不谅兮,恐嫉妒而折之。
时缤纷其变易兮,又何可以淹留?
兰芷变而不芳兮,荃(quán)蕙化而为茅。
何昔日之芳草兮,今直为此萧艾也?
岂其有他故兮,莫好修之害也!
余以兰为可恃兮,羌无实而容长。
委厥(jué)美以从俗兮,苟得列乎众芳。
椒(jiāo)专佞以慢慆(tāo)兮,樧(shā)又欲充夫佩帏(wéi)。
既干进而务入兮,又何芳之能祗(zhī)?
固时俗之流从兮,又孰能无变化?
览椒兰其若兹兮,又况揭车与江离?
惟兹佩之可贵兮,委厥美而历兹。
芳菲菲而难亏兮,芬至今犹未沬(mèi)。
和调度以自娱兮,聊浮游而求女。
及余饰之方壮兮,周流观乎上下。
灵氛既告余以吉占兮,历吉日乎吾将行。
折琼枝以为羞兮,精琼爢(mí)以为粻(zhāng)。
为余驾飞龙兮,杂瑶象以为车。
何离心之可同兮?吾将远逝以自疏。
邅(zhān)吾道夫昆仑兮,路修远以周流。
扬云霓之晻(ǎn)蔼(ǎi)兮,鸣玉鸾之啾啾。
朝发轫(rèn)于天津兮,夕余至乎西极。
凤皇翼其承旗兮,高翱翔之翼翼。
忽吾行此流沙兮,遵赤水而容与。
麾(huī)蛟龙使梁津兮,诏西皇使涉予。
路修远以多艰兮,腾众车使径待。
路不周以左转兮,指西海以为期。
屯余车其千乘兮,齐玉轪(dài)而并驰。
驾八龙之婉婉兮,载云旗之委(wēi)蛇(yí)。
抑志而弭(mǐ)节兮,神高驰之邈(miǎo)邈。
奏《九歌》而舞《韶》兮,聊假日以媮(tōu)乐。
陟升皇之赫戏兮,忽临睨(nì)夫旧乡。
仆夫悲余马怀兮,蜷(quán)局顾而不行。
乱曰:已矣哉!
国无人莫我知兮,又何怀乎故都!
既莫足与为美政兮,吾将从彭咸之所居!
我是古帝高阳氏的子孙,我已去世的父亲字伯庸。
岁星在寅那年的孟春月,正当庚寅日那天我降生。
父亲仔细揣测我的生辰,于是赐给我相应的美名:
父亲把我的名取为正则,同时把我的字叫作灵均。
天赋给我很多良好素质,我不断加强自己的修养。
我把江离芷草披在肩上,把秋兰结成索佩挂身旁。
光阴似箭我好像跟不上,岁月不等待人令我心慌。
早晨我在大坡采集木兰,傍晚在小洲中摘取宿莽。
时光迅速逝去不能久留,四季更相代谢变化有常。
我想到草木已由盛到衰,恐怕自己身体逐渐衰老。
何不利用盛时扬弃秽政,为何还不改变这些法度?
乘上千里马纵横驰骋吧,来呀,我在前引导开路!
从前三后公正德行完美,所以群贤都在那里聚会。
杂聚申椒菌桂似的人物,岂止联系优秀的茝和蕙。彼尧舜之耿介兮,既遵道而得路。唐尧虞舜多么光明正直,他们沿着正道登上坦途。
夏桀殷纣多么狂妄邪恶,贪图捷径必然走投无路。
结党营私的人苟安享乐,他们的前途黑暗而险阻。
难道我害怕招灾惹祸吗,我只担心祖国为此覆没。
前前后后我奔走照料啊,希望君王赶上先王脚步。
你不深入了解我的忠心,反而听信谗言对我发怒。
我早知道忠言直谏有祸,原想忍耐却又控制不住。
上指苍天请它给我作证,一切都为了君王的缘故。
你以前既然和我有成约,现另有打算又追悔当初。
我并不难于与你别离啊,只是伤心你的反反复复。
我已经栽培了很多春兰,又种植香草秋蕙一大片。
分垄培植了留夷和揭车,还把杜衡芳芷套种其间。
我希望它们都枝繁叶茂,等待着我收割的那一天。
它们枯萎死绝有何伤害,使我痛心的是它们质变。
大家都拚命争着向上爬,利欲熏心而又贪得无厌。
他们猜疑别人宽恕自己,他们勾心斗角相互妒忌。
急于奔走钻营争权夺利,这些不是我追求的东西。
只觉得老年在渐渐来临,担心美好名声不能树立。
早晨我饮木兰上的露滴,晚上我用菊花残瓣充饥。
只要我的情感坚贞不易,形消骨立又有什么关系。
我用树木的根编结茝草,再把薜荔花蕊穿在一起。
我拿菌桂枝条联结蕙草,胡绳搓成绳索又长又好。
我向古代的圣贤学习啊,不是世间俗人能够做到。
我与现在的人虽不相容,我却愿依照彭咸的遗教。
我揩着眼泪啊声声长叹,可怜人生道路多么艰难。
我虽爱好修洁严于责己,早晨直言进谏晚上就被罢免。
他们攻击我佩带蕙草啊,又指责我爱好采集茝兰。
这是我心中追求的东西,就是多次死亡也不后悔。
怨就怨楚王这样糊涂啊,他始终不体察别人心情。
那些女人妒忌我的丰姿,造谣诬蔑说我妖艳好淫。
庸人本来善于投机取巧,背弃规矩而又改变政策。
违背是非标准追求邪曲,争着苟合取悦作为法则。
忧愁烦闷啊我失意不安,现在孤独穷困多么艰难。
宁可马上死去魂魄离散,媚俗取巧啊我坚决不干。
雄鹰不与那些燕雀同群,原本自古以来就是这般。
方和圆怎能够互相配各,志向不同何能彼此相安。
宁愿委曲心志压抑情感,宁把斥责咒骂统统承担。
保持清白节操死于直道,这本为古代圣贤所称赞!
后悔当初不曾看清前途,迟疑了一阵我又将回头。
调转我的车走回原路啊,趁着迷途未远赶快罢休。
我打马在兰草水边行走,跑上椒木小山暂且停留。
既然进取不成反而获罪,那就回来把我旧服重修。
我要把菱叶裁剪成上衣,我并用荷花把下裳织就。
没有人了解我也就罢了,只要内心真正馥郁芳柔。
把我的帽子加得高高的,把我的佩带增得长悠悠。
虽然芳洁污垢混杂一起,只有纯洁品质不会腐朽。
我忽然回头啊纵目远望,我将游观四面遥远地方。
佩着五彩缤纷华丽装饰,散发出一阵阵浓郁清香。
人们各有自己的爱好啊,我独爱好修饰习以为常。
即使粉身碎骨也不改变,难道我能受警戒而彷徨!
姐姐对我遭遇十分关切,她曾经一再地向我告诫。
她说“鲧太刚直不顾性命,结果被杀死在羽山荒野。
你何忠言无忌爱好修饰,还独有很多美好的节操。
满屋堆着都是普通花草,你却与众不同不肯佩服。
众人无法挨家挨户说明,谁会来详察我们的本心。
世上的人都爱成群结伙,为何对我的话总是不听?”
我以先圣行为节制性情,愤懑心情至今不能平静。济沅湘以南征兮,就重华而敶词:渡过沅水湘水向南走去,我要对虞舜把道理讲清:
“夏启偷得《九辩》和《九歌》啊,他寻欢作乐而放纵忘情。
不考虑将来看不到危难,因此武观得以酿成内乱。
后羿爱好田猎溺于游乐,对射杀大狐狸特别喜欢。
本来淫乱之徒无好结果,寒浞杀羿把他妻子霸占。
寒浇自恃有强大的力气,放纵情欲不肯节制自己。
天天寻欢作乐忘掉自身,因此他的脑袋终于落地。
夏桀行为总是违背常理,结果灾殃也就难以躲避。
纣王把忠良剁成肉酱啊,殷朝天下因此不能久长。汤禹俨而祗敬兮,周论道而莫差。商汤夏禹态度严肃恭敬,正确讲究道理还有文王。
他们都能选拔贤者能人,遵循一定准则不会走样。
上天对一切都公正无私,见有德的人就给予扶持。
只有古代圣王德行高尚,才能够享有天下的土地。
回顾过去啊把将来瞻望,看到了做人的根本道理。
哪有不义的事可以去干,哪有不善的事应该担当。
我虽然面临死亡的危险,毫不后悔自己当初志向。
不度量凿眼就削正榫头,前代的贤人正因此遭殃。”
我泣声不绝啊烦恼悲伤,哀叹自己未逢美好时光。
拿着柔软蕙草揩抹眼泪,热泪滚滚沾湿我的衣裳。
铺开衣襟跪着慢慢细讲,我已获得正道心里亮堂。
驾驭着玉虬啊乘着凤车,在风尘掩翳中飞到天上。
早晨从南方的苍梧出发,傍晚就到达了昆仑山上。
我本想在灵琐稍事逗留,夕阳西下已经暮色苍茫。
我命令羲和停鞭慢行啊,莫叫太阳迫近崦嵫山旁。
前面的道路啊又远又长,我将上上下下追求理想。
让我的马在咸池里饮水,把马缰绳拴在扶桑树上。
折下若木枝来挡住太阳,我可以暂且从容地徜徉。
叫前面的望舒作为先驱,让后面的飞廉紧紧跟上。
鸾乌凤凰为我在前戒备,雷师却说还没安排停当。
我命令凤凰展翅飞腾啊,要日以继夜地不停飞翔。
旋风结聚起来互相靠拢,它率领着云霓向我迎上。
云霓越聚越多忽离忽合,五光十色上下飘浮荡漾。
我叫天门守卫把门打开,他却倚靠天门把我呆望。
日色渐暗时间已经晚了,我纽结着幽兰久久徜徉。
这个世道混浊善恶不分,喜欢嫉妒别人抹煞所长。
清晨我将要渡过白水河,登上阆风山把马儿系着。
忽然回头眺望涕泪淋漓,哀叹高丘竟然没有美女。
我飘忽地来到春宫一游,折下玉树枝条增添佩饰。
趁琼枝上花朵还未凋零,把能受馈赠的美女找寻。
我命令云师把云车驾起,我去寻找宓妃住在何处。
解下佩带束好求婚书信,我请蹇修前去给我做媒。
云霓纷纷簇集忽离忽合,很快知道事情乖戾难成。
晚上宓妃回到穷石住宿,清晨到洧盘把头发洗濯。
宓妃仗着貌美骄傲自大,成天放荡不羁寻欢作乐。
她虽然美丽但不守礼法,算了吧放弃她另外求索。
我在天上观察四面八方,周游一遍后我从天而降。
遥望华丽巍峨的玉台啊,见有娀氏美女住在台上。
我请鸩鸟前去给我做媒,鸩鸟却说那个美女不好。
雄鸠叫唤着飞去说媒啊,我又嫌它过分诡诈轻佻。
我心中犹豫而疑惑不定,想自己去吧又觉得不妙。
凤凰已接受托付的聘礼,恐怕高辛赶在我前面了。
想到远方去又无处安居,只好四处游荡流浪逍遥。
趁少康还未结婚的时节,还留着有虞国两位阿娇。
媒人无能没有灵牙利齿,恐怕能说合的希望很小。
世间混乱污浊嫉贤妒能,爱障蔽美德把恶事称道。
闺中美女既然难以接近,贤智君王始终又不醒觉。
满腔忠贞激情无处倾诉,我怎么能永远忍耐下去!
我找来了灵草和细竹片,请求神巫灵氛为我占卜。
“听说双方美好必将结合看谁真正好修必然爱慕。
想到天下多么辽阔广大,难道只在这里才有娇女?”
“劝你远走高飞不要迟疑,谁寻求美人会把你放弃?
世间什么地方没有芳草,你又何必苦苦怀恋故地?
世道黑暗使人眼光迷乱,谁又能够了解我们底细?
人们的好恶本来不相同,只是这邦小人更加怪异。
人人都把艾草挂满腰间,说幽兰是不可佩的东西。
对草木好坏还分辨不清,怎么能够正确评价玉器?
用粪土塞满自己的香袋,反说佩的申椒没有香气。”
想听从灵氛占卜的好卦,心里犹豫迟疑决定不下。
听说巫咸今晚将要降神,我带着花椒精米去接他。
天上诸神遮天蔽日齐降,九疑山的众神纷纷迎迓。
他们灵光闪闪显示神灵,巫咸又告诉我不少佳话。
他说“应该努力上天下地,去寻求意气相投的同道。汤禹俨而求合兮,挚咎繇而能调。汤禹为人严正虚心求贤,得到伊尹皋陶君臣协调。
只要内心善良爱好修洁,又何必一定要媒人介绍?
傅说拿祷杵在傅岩筑墙,武丁毫不犹豫用他为相。
太公吕望曾经做过屠夫,他被任用是遇到周文王。
宁戚喂牛敲着牛角歌唱,齐桓公听见后任为大夫。
趁现在年轻大有作为啊,施展才能还有大好时光。
只怕杜鹃它叫得太早啊,使得百草因此不再芳香。”
为什么这样美好的琼佩,人们却要掩盖它的光辉。
想到这邦小人不讲信义,恐怕出于嫉妒把它摧毁。
时世纷乱而变化无常啊,我怎么可以在这里久留。
兰草和芷草失掉了芬芳,荃草和惠草也变成茅莠。
为什么从前的这些香草,今天全都成为荒蒿野艾。
难道还有什么别的理由,不爱好修洁造成的祸害。
我还以为兰草最可依靠,谁知华而不实虚有其表。
兰草抛弃美质追随世俗,勉强列入众芳辱没香草。
花椒专横谄媚十分傲慢,茱萸想进香袋冒充香草。
它们既然这么热心钻营,又有什么香草重吐芳馨。
本来世态习俗随波逐流,又还有谁能够意志坚定?
看到香椒兰草变成这样,何况揭车江离能不变心。
只有我的佩饰最可贵啊,保持它的美德直到如今。
浓郁的香气难以消散啊,到今天还在散发出芳馨。
我调度和谐地自我欢娱,姑且飘游四方寻求美女。
趁着我的佩饰还很盛美,我要周游观访上天下地。
灵氛已告诉我占得吉卦,选个好日子我准备出发。
折下玉树枝叶作为肉脯,我舀碎美玉把干粮备下。
给我驾车啊用飞龙为马,车上装饰着美玉和象牙。
彼此不同心怎能配合啊,我将要远去主动离开他。
我把行程转向昆仑山下,路途遥远继续周游观察。
云霞虹霓飞扬遮住阳光,车上玉铃丁当响声错杂。
清晨从天河的渡口出发,最远的西边我傍晚到达。
凤凰展翅承托着旌旗啊,长空翱翔有节奏地上下。
忽然我来到这流沙地段,只得沿着赤水行进缓缓。
指挥蛟龙在渡口上架桥,命令西皇将我渡到对岸。
路途多么遥远又多艰险,我传令众车在路旁等待。
经过不周山向左转去啊,我的目的地已指定西海。
我再把成千辆车子聚集,把玉轮对齐了并驾齐驱。
驾车的八龙蜿蜒地前进,载着云霓旗帜随风卷曲。
定下心来啊慢慢地前行,难控制飞得远远的思绪。
演奏着《九歌》跳起《韶》舞啊,且借大好时光寻求欢娱。
太阳东升照得一片明亮,忽然看见我思念的故乡。
我的仆从悲伤马也感怀,退缩回头不肯走向前方。
尾声:“算了吧!
国内既然没有人了解我,我又何必怀念故国旧居。
既然不能实现理想政治,我将追随彭成安排自己。”
高阳:颛顼之号。苗裔:苗,初生的禾本植物。裔,衣服的末边。此苗裔连用,喻指子孙后代。朕:我。皇:美。考:已故的父亲。
摄提:太岁在寅时为摄提格。此指寅年。贞:正。孟:开始。陬:正月。庚寅:指庚寅之日。古以干支相配来纪日。降:降生。
揆:推理揣度。肇:开始。锡:通“赐”。名:命名。
字:表字,这里活用作动词,起个表字。
内美:内在的美好品质。重:再。
扈:楚方言,披挂。江离芷:均为香草名。纫:草有茎叶可做绳索。秋兰:香草名。即泽兰,秋季开花。
汨:水疾流的样子,此处用以形容时光飞逝。不吾与:宾语前置,即“不与吾”,不等待我。
搴:拔取。揽:采摘。宿莽:草名,经冬不死。
忽:迅速的样子。代序:指不断更迭。
惟:思虑。迟暮:衰老。
抚:趁。此度:指现行的政治法度。
骐骥:骏马。道:通“导”,引导。
三后:夏禹商汤周文王。固:本来。
申椒菌桂:均为香木名。蕙茝:均为香草名。彼尧舜之耿介兮,既遵道而得路。耿介:光明正大。遵道:遵循正道。
猖披:猖狂。捷径:邪道。
偷乐:苟且享乐。幽昧:黑暗。
殃:灾祸。败绩:喻指君国的倾危。
踵武:足迹,即脚印。
荃:香草名,喻楚怀王。齌怒:暴怒。
謇謇:形容忠贞直言的样子。
九天:古人认为天有九重,故言。正:通“证”。
期:约定。羌:楚语,表转折,相当于现在的“却”。
成言:诚信之言。
既:本来。数化:多次变化。
滋:栽种。树:种植。亩:二百四十步为亩。
畦:五十亩为畦。留夷揭车:均为香草名。
冀:希望。峻:长。刈:收获。
萎:枯萎。绝:落尽。芜:荒芜。秽:污秽。
竞:并。
羌:楚人语气词。兴:生。
忽:急。驰骛:乱驰。
冉冉:渐渐。
英:花。苟:确实。
信姱:诚信而美好。练要:心中简练合于要道。
掔:持取。贯:拾取。
矫:举起。索:草有茎叶可做绳索。此作动词,意为搓绳。纚纚:长而下垂貌。
法:效法。
周:合。彭咸:殷贤大夫,谏其君,不听,投江而死。
民生:万民的生存。艰:难。
修姱:洁净而美好。谇:进谏。替:废。
纕:佩带。申:重复。
悔:怨恨。
灵修:指楚怀王。
众女:喻群臣。谣:诋毁。诼:诽谤。
偭:违背。改:更改。错:通“措”,措施,指先圣之法。
绳墨:正曲直之具。曲:斜曲。周容:苟合取容,指以求容媚为常法。
侘傺:失志貌。
流亡:随水漂流而去。此态:苟合取容之态。
不群:指不与众鸟同群。前世:古代。
异道:不同的道路。
屈:委屈。尤:过错。攘:除去。诟:耻辱。
伏:通“服”,保持,坚守。厚:厚待。
相道:观看。延:长。
回:调转。行迷:指迷途。
步:徐行。皋:水边高地。止息:休息一下。
尤:罪过。修吾初服:指修身洁行。
制:裁制。芙蓉:莲花。
不吾知:宾语前置,即“不知吾”,不了解我。苟:如果。
高:指帽高。陆离:修长而美好的样子。
芳:指芬芳之物。唯:只有。
游目:纵目瞭望。往观:前去观望。
缤纷:极言多。章:明显。
民生:人生。常:恒常之法。
犹:尚且。惩:惧怕。
女嬃:屈原的姐姐。婵媛:牵挂。申申:反反复复。
婞直:刚正。羽之野:羽山的郊野。
博謇:过于刚直。姱节:美好的节操。
盈室:满屋。判:区别。
众:众人。云:助词,无实义。
朋:朋党。茕:孤独。
前圣:前代圣贤。喟:叹息声。济沅(yuán)湘以南征兮,就重华而敶(chén)词:济:渡过。就:靠近。
启:禹之子。夏朝的开国君主。《九辩》《九歌》:相传是启从天上偷带到人间的乐曲。夏康:启子太康。
图:图谋。五子:指夏康等兄弟五人。用:因此。
羿:指后羿。封狐:大狐。
鲜:少。浞:寒浞,羿相。
浇:寒浞之子。强圉:强壮多力。不忍:不能加以克制。
日:天天。用夫:因此。
夏桀:夏之亡国之君。
辛:殷纣王之名。菹醢:肉酱,名词动用,指剁成肉酱。用而:因而。汤禹俨(yǎn)而祗敬兮,周论道而莫差。俨:庄严。莫差:没有丝毫差错。
授:任用。颇:倾斜。
私阿:偏私。错:置。
茂行:美好的德行。下土:天下。
瞻前而顾后:观察古往今来的成败。相观:观察。
非义:不行仁义。非善:不行善事。
阽:临危,遇到危险。览:反观。
量:度。前修:前贤。
曾:屡次。当:遇。
茹:柔软。浪浪:泪流不止的样子。
敷:铺开。中正:治国之道。
驷:驾车。上征:上天远行。
发轫:出发。苍梧:舜所葬之地。县圃:神山,在昆仑山之上。
灵琐:神之所在处。
令:命令。羲和:神话中的太阳神。崦嵫:神话中日所入之山。
漫漫:路遥远的样子。修远:长远。
咸池:日浴处。扶桑:日所拂之木。
若木:日所入之处的树木。逍遥:自由自在的样子。相羊:徘徊。
前:在前面。后:在后面。
先戒:在前面警戒。雷师:雷神。
飞腾:腾空而飞。日夜:指日夜兼程。
飘风:旋风。帅:率领。
离合:忽散忽聚。斑:文彩杂乱,五彩缤纷。
帝:天帝。阊阖:天门。
暧暧:昏暗的样子。结:编结。
溷浊:混乱污浊。蔽:掩盖。
白水:神话中的水名。绁:拴,系。
反顾:回头望。高丘:高山。
春宫:东方青帝的居舍。琼枝:玉树的花枝。
荣华:花朵。可诒:可以赠送。
丰隆:云神。宓妃:神女,伏羲氏之女。
结言:约好之言。謇修:伏羲氏之臣。
离合:言辞未定。纬繣:不相投合。
次:住宿。濯发:洗头发。
保:依仗。淫游:过分的游乐。
虽:诚然。改求:另外寻求。
览相观:细细观察。周流:周游。
瑶台:以玉砌成的台。有娀:传说中的上古国名。
鸩:鸟名。
鸣逝:边叫边飞。佻:轻浮。
犹豫:拿不定主意。自适:亲自去。
受诒:指完成聘礼之事。
远集:远止。浮游:漫游。
及:趁着。有虞:传说中的上古国名。
理弱:指媒人软弱。导言:媒人撮合的言辞。
嫉贤:嫉妒贤能。称恶:称赞邪恶。
闺中:女子居住的内室。哲王:明智的君王。
怀:怀抱。终古:永久。
琼茅:灵草。筳:小竹片。灵氛:传说中的上古神巫。
信修:诚然美好。
九州:泛指天下。女:美女。
勉:努力。释:舍弃。
何所:何处。故宇:故国。
昡曜:惑乱浑浊。察:明辨。
民:指天下众人。党人:朋党之人。
服:佩用。
览察:察看。珵美:即“美珵”,美玉。
粪壤:粪土。申椒:申地之椒。
巫咸:古神巫。夕降:傍晚从天而降。怀:馈。
百神:指天上的众神。并迎:一起来迎接。
皇:皇天。吉故:明君遇贤臣的吉祥故事。
矱:度。汤禹俨而求合兮,挚(zhì)咎(jiù)繇(yáo)而能调。合:志同道合的人。挚:伊尹名。咎繇:夏禹之臣。
苟:如果。用:凭借。
操:持,拿。用:重用。
吕望:指吕尚。举:举用。
宁戚:春秋时卫人,齐桓公认为贤人,以他为卿。该:周详。
晏:晚。未央:未尽。
鹈鴂:鸟名,即伯劳。一说杜鹃。为之:因此。
偃蹇:盛多美丽的样子。薆:遮蔽。
谅:信。折:摧毁。
变易:变化。
茅:比喻已经蜕化变质的谗佞之人。
直:竟然。
他故:其他的理由。害:弊端。
无实:不结果实。
委:丢弃。得:能够。
椒:楚大夫子椒。樧:茱萸。
干进:求进。务入:钻营。祗:散发。
揭车与江离:比喻自己培育的一般人才。
兹佩:喻指屈原的内美与追求。历兹:到如今这一地步。
芳菲菲:指香气浓郁。沬:消失。
和调度:指调节自己的心态,缓和自己的心情自娱:自乐。聊:姑且。求女:寻求志同道合的人。
方:正。上下:到处。
吉占:指两美必合而言。历:选择。
羞:通“馐”,指美食。琼爢:玉屑。
飞龙:长翅膀的龙。象:象牙。
离心:不同的去向。远逝:远去。
邅:楚地方言,转向。
晻蔼:旌旗蔽日貌。鸣:响起。
天津:天河的渡口。在东极萁斗之间。西极:西方的尽头。
翼:古代一种旗帜。翼翼:和貌。
流沙:指西极,其处流沙如水。赤水:出昆仑山。容与:游戏貌。
麾:指挥。西皇:帝少嗥。
艰:指路途艰险。腾:飞驰。
不周:山名,在昆仑西北。西海:神话中西方之海。
屯:聚集。轪:车轮。
婉婉:在前进时蜿蜒曲折的样子。委蛇:旗帜飘扬舒卷的样子。
志:通“帜”,旗帜。弭节:放下赶车的马鞭,使车停止。神:神思,指人的精神。邈邈:浩渺无际的样子。
假日:犹言借此时机。
皇:天。赫戏:形容光明。旧乡:指楚国。
仆:御者。怀:思。蜷局:卷屈不行貌。
乱:终篇的结语。已矣:绝望之词,谓“算了吧”。
国无人:国家无人。
足:足以。为:实行。居:住所,这里是指一生所选择的道路和归宿。
第一章(被贬)53行:诗人从自己的家世和出生写起,回顾了自己有生以来的努力、追求、奋斗以及所遭受的失败,满腔悲愤地表述了矢志不渝的精神和九死未悔的态度。
第二章(反思)38行;接着面对自己的失败,进行了一番深刻的反思。毕竟惨遭失败是不争的事实。因此,诗人以“路径似未看清兮”领起,先以“退身修整服装”一般地表现自己的反思,但仅如此则缺乏波澜,且难以深入,所以借“家姐”这个人物从反面来责备、劝说,以逼出“找舜帝评理去”一节,既深化了反思,又强化了情感。连情谊最亲密、对自己最关心的“家姐”,也如此责骂、劝说,世上还有谁能理解自己呢?一气之下便“找舜帝评理去”。反思的结果,坚定了自己的理想和信念。
第三章(再试)38行:又积极地重新求索,然而上下求索后却没有结果。诗人写自己的“仔细寻路”。这是在遭遇诽谤之后的重新努力,但无论叩“天门”还是“求美女”,都以失败告终。
第四章(徘徊)38行:诗人又陷入苦闷与徘徊之中。辛辛苦苦的求索又遭失败,究竟何去何从?诗人无奈,于是“取琼茅来卜卦”,请灵氛为他占算以决疑。灵氛卜卦的结果是必须远游离开楚国才有出路。经过一番考虑,仍然犹豫不决。于是再请巫师降神求教。之后,又经反复审慎的思索,最终决定“远游自离去”,离开楚国出游。
第五章(他投)21行;通过审慎思虑后,诗人结束了自己的徘徊,认可了灵氛的“吉卦”,选择“吉日”出发。但充满憧憬的出游还是因为“眷顾楚国”而中途放弃了:”曲身回首停步“。结果只能选择以死殉国,“追随彭咸归去!”
诗歌通篇是第一人称叙事的结构,情节分明,脉络清晰,而它的言志、抒情,则全都融入叙事过程之中,密切结合情节发展的具体阶段来进行,从而达到一种悲愤倾诉的强烈效果。
东皇太一
吉日兮辰良,穆将愉兮上皇;
抚长剑兮玉珥,璆锵鸣兮琳琅;
瑶席兮玉瑱,盍将把兮琼芳;
蕙肴蒸兮兰藉,奠桂酒兮椒浆;
扬枹兮拊鼓,疏缓节兮安歌;
陈竽瑟兮浩倡;
灵偃蹇兮姣服,芳菲菲兮满堂;
五音纷兮繁会,君欣欣兮乐康。
云中君
浴兰汤兮沐芳,华采衣兮若英;
灵连蜷兮既留,烂昭昭兮未央;
謇将憺兮寿宫,与日月兮齐光;
龙驾兮帝服,聊翱游兮周章;
灵皇皇兮既降,猋远举兮云中;
览冀洲兮有余,横四海兮焉穷;
思夫君兮太息,极劳心兮忡忡;
湘君
君不行兮夷犹,蹇谁留兮中洲;
美要眇兮宜修,沛吾乘兮桂舟;
令沅湘兮无波,使江水兮安流;
望夫君兮未来,吹参差兮谁思;
驾飞龙兮北征,邅吾道兮洞庭;
薜荔柏兮蕙绸,荪桡兮兰旌;
望涔阳兮极浦,横大江兮扬灵;
扬灵兮未极,女婵媛兮为余太息;
横流涕兮潺湲,隐思君兮陫侧;
桂棹兮兰枻,斵冰兮积雪;
采薜荔兮水中,搴芙蓉兮木末;
心不同兮媒劳,恩不甚兮轻绝;
石濑兮浅浅,飞龙兮翩翩;
交不忠兮怨长,期不信兮告余以不闲;
朝骋骛兮江皋,夕弭节兮北渚;
鸟次兮屋上,水周兮堂下;
捐余玦兮江中,遗余佩兮醴浦;
采芳洲兮杜若,将以遗兮下女;
时不可兮再得,聊逍遥兮容与。
湘夫人
帝子降兮北渚,目眇眇兮愁予;
袅袅兮秋风,洞庭波兮木叶下;
登白薠兮骋望,与佳期兮夕张;
鸟何萃兮苹中,罾何为兮木上?(苹通:蘋)
沅有茝兮醴有兰,思公子兮未敢言;
荒忽兮远望,观流水兮潺湲;
麋何食兮庭中,蛟何为兮水裔;
朝驰余马兮江皋,夕济兮西澨;
闻佳人兮召余,将腾驾兮偕逝;
筑室兮水中,葺之兮荷盖;
荪壁兮紫坛,播芳椒兮成堂;
桂栋兮兰橑,辛夷楣兮药房;
罔薜荔兮为帷,擗蕙櫋兮既张;
白玉兮为镇,疏石兰兮为芳;
芷葺兮荷屋,缭之兮杜衡;
合百草兮实庭,建芳馨兮庑门;
九嶷缤兮并迎,灵之来兮如云;
捐余袂兮江中,遗余褋兮醴浦;
搴汀洲兮杜若,将以遗兮远者;
时不可兮骤得,聊逍遥兮容与!
大司命
广开兮天门,纷吾乘兮玄云;
令飘风兮先驱,使涷雨兮洒尘;
君回翔兮以下,逾空桑兮从女;
纷总总兮九州,何寿夭兮在予;
高飞兮安翔,乘清气兮御阴阳;
吾与君兮齐速,导帝之兮九坑;
灵衣兮被被,玉佩兮陆离;
一阴兮一阳,众莫知兮余所为;
折疏麻兮瑶华,将以遗兮离居;
老冉冉兮既极,不寖近兮愈疏;
乘龙兮辚辚,高驰兮冲天;
结桂枝兮延伫,羌愈思兮愁人;
愁人兮奈何,愿若今兮无亏;
固人命兮有当,孰离合兮何为?
少司命
秋兰兮麋芜,罗生兮堂下;
绿叶兮素华,芳菲菲兮袭予;
夫人兮自有美子,荪何以兮愁苦;
秋兰兮青青,绿叶兮紫茎;
满堂兮美人,忽独与余兮目成;
入不言兮出不辞,乘回风兮载云旗;
悲莫悲兮生别离,乐莫乐兮新相知;
荷衣兮蕙带,儵而来兮忽而逝;
夕宿兮帝郊,君谁须兮云之际;
与女沐兮咸池,曦女发兮阳之阿;
望美人兮未来,临风怳兮浩歌;
孔盖兮翠旌,登九天兮抚彗星;
竦长剑兮拥幼艾,荪独宜兮为民正。
东君
暾将出兮东方,照吾槛兮扶桑;
抚余马兮安驱,夜皎皎兮既明;
驾龙輈兮乘雷,载云旗兮委蛇;
长太息兮将上,心低徊兮顾怀;
羌声色兮娱人,观者儋兮忘归;
縆瑟兮交鼓,萧钟兮瑶簴;
鸣篪兮吹竽,思灵保兮贤姱;
翾飞兮翠曾,展诗兮会舞;
应律兮合节,灵之来兮敝日;
青云衣兮白霓裳,举长矢兮射天狼;
操余弧兮反沦降,援北斗兮酌桂浆;
撰余辔兮高驰翔,杳冥冥兮以东行。
河伯
与女游兮九河,冲风起兮水扬波;
乘水车兮荷盖,驾两龙兮骖螭;
登昆仑兮四望,心飞扬兮浩荡;
日将暮兮怅忘归,惟极浦兮寤怀;
鱼鳞屋兮龙堂,紫贝阙兮珠宫;
灵何惟兮水中;
乘白鼋兮逐文鱼,与女游兮河之渚;
流澌纷兮将来下;
子交手兮东行,送美人兮南浦;
波滔滔兮来迎,鱼鳞鳞兮媵予。
山鬼
若有人兮山之阿,被薜荔兮带女萝;
既含睇兮又宜笑,子慕予兮善窈窕;
乘赤豹兮从文狸,辛夷车兮结桂旗;
被石兰兮带杜衡,折芳馨兮遗所思;
余处幽篁兮终不见天,路险难兮独后来;
表独立兮山之上,云容容兮而在下;
杳冥冥兮羌昼晦,东风飘兮神灵雨;
留灵修兮憺忘归,岁既晏兮孰华予;
采三秀兮于山间,石磊磊兮葛蔓蔓;
怨公子兮怅忘归,君思我兮不得闲;
山中人兮芳杜若,饮石泉兮荫松柏;
君思我兮然疑作;
雷填填兮雨冥冥,猿啾啾兮狖夜鸣;
风飒飒兮木萧萧,思公子兮徒离忧。
国殇
操吴戈兮被犀甲,车错毂兮短兵接;
旌蔽日兮敌若云,矢交坠兮士争先;
凌余阵兮躐余行,左骖殪兮右刃伤;
霾两轮兮絷四马,援玉枹兮击鸣鼓;
天时怼兮威灵怒,严杀尽兮弃原野;
出不入兮往不反,平原忽兮路超远;
带长剑兮挟秦弓,首身离兮心不惩;
诚既勇兮又以武,终刚强兮不可凌;
身既死兮神以灵,魂魄毅兮为鬼雄。
礼魂
成礼兮会鼓,传芭兮代舞;
姱女倡兮容与;
春兰兮秋菊,长无绝兮终古。
吉祥的日子,良好的时光,恭恭敬敬娱乐天神东皇。
手抚着镶玉的长剑剑柄,身上的佩玉和鸣响叮当。
精美的瑶席玉瑱压四方,摆设好祭品鲜花散芳香。
蕙草包祭肉兰叶做衬垫,献上桂椒酿制的美酒浆。
举鼓槌敲得鼓声咚咚响,疏节奏缓拍节声调安详,
又吹竽又鼓瑟放声歌唱。
巫女舞姿美服装更漂亮,芬芳的香气溢满大厅堂。
宫商角徵羽五音齐合奏,衷心祝神君快乐又健康。
我沐浴兰汤满身飘香,穿上彩衣像鲜花一样。
看云神宛曲停留云端,神光灿烂气宇轩昂。
你安居在云间殿堂,功德广大与日月齐光。
你驾龙车穿五彩衣裳,翱翔空中游览四方。
神光闪闪你从天而降,又疾速高飞重返天上。
高瞻远瞩超越九州,恩被四海功德无量。
思念神君长长叹息,忧心忡忡黯然神伤。
你犹豫不决迟迟不来,为谁停留在水中沙洲?
我天生丽质又修饰打扮,急流中驾起芳香的桂舟。
令沅水湘水风平浪静,让长江安安静静地流。
盼望你啊你却不来,吹排箫啊我在思念谁?
我驾起龙舟向北航行,掉转船头抵达洞庭。
用薜荔做帘蕙草做帐,拿香荪饰桨香兰饰旌。
极目骋怀遥望涔阳,扬起风帆横渡大江。
一路飞舟不见你的踪影,侍女啊也为我叹息悲伤。
热泪纵横不住流淌,思念你啊痛断肝肠。
荡起双桨把稳船舵,飞舟破浪卷起千堆雪。
薜荔长在陆上啊偏要水中采,荷花开在水中啊却上树梢折。
二人不同心媒人也徒劳,恩爱不深厚轻易抛弃我。
石滩上的水啊浅又浅,龙舟轻又快啊飞向前。
相爱不忠诚招人长怨恨,约会不守信却说没空闲。
早晨在江边急速奔走,傍晚泊舟在北洲停留。
孤独的鸟儿在屋上栖息,弯弯的江水在堂前缓流。
把玉块抛向滚滚江流。把玉佩丢在澧水之滨。
在芳洲上采摘杜若,赠给下女聊表寸心。
时光匆匆不会再来,放宽心怀静候佳音。
夫人降临在江北小洲,我望眼欲穿心中哀愁。
秋风袅袅万木飘落叶,波涌浪翻千里洞庭秋。
登上白薠岗举目远望,与佳人约会相见黄昏后。
鸟儿为啥聚集水草里,鱼网为啥挂在树枝头?
沅水有白芷,澧水有香兰,心中思念你,口中未敢言。
恍恍惚惚向远方张望,但见湘江北去流水潺潺。
驼鹿为啥觅食在庭院,蛟龙为啥回游在水边?
早晨在江边跃马飞驰,傍晚渡过江到了西岸。
听到夫人的亲切召唤,驾起快车一同归乐园。
宫室豪华筑在水中央,荷叶圆圆盖在屋顶上。
香荪饰墙紫贝铺庭院,花椒香味浓郁充满厅堂。
桂木做正梁,木兰做椽子,辛夷做门楣,白芷饰卧房。
编织薜荔巧手做帷帐,剖开蕙草放在帐顶上。
白玉为镇压住坐席,摆上石兰满室芬芳。
荷叶屋顶再加放白芷,杜衡缠绕让满院飘香。
聚集百草布满庭院,香花摆在门旁走廊。
九疑众神前来迎接,群神云集纷纷扬扬。
把香囊抛向滚滚江流,把禅衣扔在澧水之滨。
在沙洲上拔取杜若,赠寄远方人聊表寸心。
好时光不能骤然得到,且逍遥等待吉日良辰。
敞开了天国的大门,我乘上浓密的乌云。
命令旋风为我开道,叫那暴雨洗洒路尘。
神君盘旋从空中下降,我紧跟着你越过空桑。
九州上芸芸众生闹嚷嚷,谁生谁死都握在我手上。
高空里我安详地飞翔,乘天地正气驾驭阴阳。
我虔诚恭敬紧跟着你,把上帝权威带到九州上。
神衣飘动啊长又长,玉佩闪烁啊放光芒。
一阴一阳啊变幻莫测,我做的事啊众人怎知详。
折一枝神麻的玉色花朵,送给你这将离去的神灵。
衰老已经渐渐地到来,不亲近就更要疏远感情。
我乘着龙车车声辚辚,高飞冲天啊直入重云。
手持一束桂枝久久伫立,愈是想念啊愈是伤心。
伤心哀愁又有什么用,但愿像现在康健无损。
人的寿命本来有定分,死生离合啊怎能由人?
芬芳的秋兰,洁白的麋芜,并列生长在堂下漫布。
绿色的叶子,白色的花朵,香气浓郁沁入我的肺腑。
人们自有娇美的小儿女,你为何还要替他们愁苦?
秋天的兰花真茂盛,绿叶紫茎郁郁葱葱。
满堂的人儿都倾慕你,只对我传情把秋波送。
来时默默走时无言语,乘风驾云飘然离我去。
悲哀莫过于有情人离别,欢乐莫过于知心人团聚。
荷叶做衣蕙草做腰带,匆匆而来忽然飘天外。
傍晚时你投宿在帝郊,云端里你又把谁等待?
想与你一同沐浴在咸池,想与你同晒头发在山窝。
盼望美人啊美人不来,心神恍惚啊当风高歌。
孔雀车盖翡翠旗旌,飞上九天扫除彗星。
一手举长剑一手抱幼童,保护老百姓神中你最行。
一轮红日将出现在东方,照耀我的栏杆神木扶桑。
抚拍我的宝马安步缓行,夜色渐渐消失露出曙光。
驾着龙车车声如雷响,遍插云旗旗帜随风扬。
长叹一声将要升天去,低头徘徊又把故乡望。
车声旗色娱乐人心醉,观者着迷竟把归家忘。
绷紧琴弦鼓声相对响,敲击大钟钟架摇晃晃。
吹奏横笛竽笛声相和,思恋灵巫贤惠又漂亮。
舞姿翩翩像翠鸟轻飞,载歌载舞齐声诵诗章。
按照音律唱踏着节拍舞,群神来迎接多得遮太阳。
青云做衣白霓做裙裳,高举长箭射杀贼天狼。
操持天弓向西方沉落,拿起北斗舀取桂酒浆。
抓住马缰绳高高飞驰,幽幽黑暗中急奔东方。
河神啊,与你一起游九河,急风冲起河水泛洪波。
乘坐水车荷叶做车盖,双龙驾辕双螭来拉车。
登上昆仑纵目望四方,心意飞扬胸怀多宽畅。
日暮美景流连竟忘归,突然警醒更怀念水乡。
鱼鳞做屋瓦厅堂画蛟龙,紫贝饰门阙珍珠饰玉宫,
啊,为何久住水中?
乘上白鼋文鱼伴,同游沙洲永相随,
绵绵情深如流水。
与你携手向东行,送你同到河南岸。
滔滔河水来欢迎,鱼儿列队来陪伴。
好像有个人儿在山坳,身披薜荔女萝束细腰。
含情脉脉开口微微笑,你爱我啊美丽又窈窕。
赤豹前拉车,后跟大花狸,辛夷木做车桂枝做旌旗。
石兰做车盖杜衡做飘带,折下香花送给意中的你。
我身居竹林深处暗不见天日,通路艰难险阻使我来迟。
我孤独地站在高山顶端,云海茫茫在我脚下翻卷。
昏昏暗暗白昼如夜晚,东风阵阵飘洒着细雨。
痴心等待你不思回返,红颜已凋谢谁来顾盼?
采灵芝仙草在那巫山间,山石嶙峋葛藤蔓蔓。
怨恨你失约惆怅我忘返,你也思念我只是不得闲。
山中人儿纯真像杜若,啜饮石泉伫立松柏下。
你想我谁知是真是假。
雷声隆隆细雨飘扬,长猿夜啼声声断人肠。
秋风飒飒黄叶飘零,痴情思公子徒自哀伤。
手持吴戈身披犀牛甲,车轮交错短兵相厮杀。
旌旗蔽日阵前敌人多如云,勇士争先哪怕乱箭交坠下。
强敌冲我阵,队列遭践踏,左骖倒地死,右服被刀扎。
车轮深陷四匹战马被拴住,挥动鼓槌猛敲响鼓勇拼杀。
苍天哀怨神灵怒气迸发,将士阵亡尸横荒野山下。
勇夫出征一去不复返,荒原渺茫道路多遥远。
佩带长剑秦弓拿在手,身首分离雄心永不变。
真是既勇敢啊又有武艺,始终刚强啊不可侵凌。
身虽死啊精神不死显威灵,就是做鬼啊也是鬼中雄。
祭礼完成一齐击鸣鼓,传递鲜花轮番来跳舞,
《九歌》是屈赋中最精、最美、最富魅力的诗篇。它代表了屈原艺术创作的最高成就。《九歌》以楚国宗祖的功德和英雄业绩为诗;以山川神祇和自然风物为诗;以神话故事和历史传说为诗,淋漓尽致地抒发了诗人晚年放逐南楚沅湘之间忠君爱国、忧世伤时的愁苦心情和“荡志而愉乐”,“聊以舒吾忧心”,“寓情草木,托意男女”,“吟咏情性,以风其上”的心旨。
《九歌》包括11章,前人为了使它们符合“九”的成数,曾作过种种凑合。如清代蒋骥《山带阁注楚辞》主张《湘君》、《湘夫人》并为一章,《大司命》、《少司命》并为一章。《闻一多》《什么是九歌》主张以《东皇太一》为迎神曲,《礼魂》为送神曲,中间九章为“九歌”正文。但多数人的意见,以“九”为虚数,同意汪瑗《楚辞集解》、王夫之《楚辞通释》之说,认为前十章是祭十种神灵,所祭的十种神灵,从古代人类宗教思想的渊源来考察,都跟生产斗争与生存竞争有密切关系。十种神灵又可分为三种类型:①天神──东皇太一(天神之贵者)、云中君(云神)、大司命(主寿命的神)、少司命(主子嗣的神)、东君(太阳神);②地□──湘君与湘夫人(湘水之神)、河伯(河神)、山鬼(山神);③人鬼──国殇(阵亡将士之魂)。有人认为,在上述十种神灵里面,篇首“东皇太一”为至尊,篇末“国殇”为烈士,都是男性;其余则是阴阳二性相偶,即东君(男)与云中君(女),大司命(男)与少司命(女),湘君(男)与湘夫人(女),河伯(男)与山鬼(女)。《九歌》原来的篇次,也基本上是按照上述的关系排列的,今本《东君》误倒(闻一多《楚辞校补》)。
从《九歌》的内容和形式看,似为已具雏形的赛神歌舞剧。《九歌》中的“宾主彼我之辞”,如余、吾、君、女(汝)、佳人、公子等,它们都是歌舞剧唱词中的称谓。主唱身份不外三种:一是扮神的巫觋,男巫扮阳神,女巫扮阴神;二是接神的巫觋,男巫迎阴神,女巫迎阳神;三是助祭的巫觋。所以《九歌》的结构多以男巫女巫互相唱和的形式出现。清代陈本礼就曾指出:“《九歌》之乐。有男巫歌者。有女巫歌者;有巫觋并舞而歌者;有一巫唱而众巫和者。”(《屈辞精义》)这样,《九歌》中便有了大量的男女相悦之词,在宗教仪式、人神关系的纱幕下,表演着人世间男女恋爱的活剧。这种男女感情的抒写,是极其复杂曲折的:有时表现为求神不至的思慕之情,有时表现为待神不来的猜疑之情,有时表现为与神相会的欢快之情,有时表现为与神相别的悲痛与别后的哀思。从诗歌意境上看,颇有独到之处。
朱熹曾评《九歌》说:“比其类,则宜为三《颂》之属;而论其辞,则反为《国风》再变之《郑》、《卫》矣。”(《楚辞辩证》)同是言情之作,而《九歌》较之《诗经》的郑、卫之风,确实不同。但这并非由于“世风日下”的“再变”,而是春秋战国时期南北民族文化不同特征的表现。郑、卫之诗,表现了北方民歌所特有的质直与纯朴;而《九歌》则不仅披上了一层神秘的宗教外衣,而且呈现出深邃、幽隐、曲折、婉丽的情调,别具一种奇异浓郁的艺术魅力。
男女之情并不能概括《九歌》的全部内容。作为祭歌,由于它每一章所祭的对象不同,内容也就有所不同,如《东皇太一》的肃穆,《国殇》的壮烈,便与男女之情无涉。《国殇》是一首悼念阵亡将士的祭歌,也是一支发扬蹈厉、鼓舞士气的战歌。它通过对激烈战斗场面的描写,热烈地赞颂了为国死难的英雄,从中反映了楚民族性格的一个侧面。
《九歌》是以娱神为目的的祭歌,它所塑造的艺术形象,表面上是超人间的神,实质上是现实中人的神化,在人物感情的刻画和环境气氛的描述上,既活泼优美,又庄重典雅,充满着浓厚的生活气息。
曰:遂(suì)古之初,谁传道之?
上下未形,何由考之?
冥昭瞢(méng)暗,谁能极之?
冯(píng)翼惟象,何以识之?
明明暗暗,惟时何为?
阴阳三合,何本何化?
圜(yuán)则九重,孰营度之?
惟兹何功,孰初作之?
斡(guǎn)维焉系,天极焉加?
八柱何当,东南何亏?
九天之际,安放安属?
隅(yú)隈(wēi)多有,谁知其数?
天何所沓(tà)?十二焉分?
日月安属?列星安陈?
出自汤谷,次于蒙汜(sì)。
自明及晦,所行几里?
夜光何德,死则又育?
厥利维何,而顾菟(tù)在腹?
女岐无合,夫焉取九子?
伯强何处?惠气安在?
何阖(hé)而晦?何开而明?
角宿(sù)未旦,曜(yào)灵安藏?
不任汩鸿,师何以尚之?
佥(qiān)曰“何忧,何不课而行之?”
鸱(chī)龟曳(yè)衔,鲧(gǔn)何听焉?
顺欲成功,帝何刑焉?
永遏在羽山,夫何三年不施?
伯禹愎(bì)鲧,夫何以变化?
纂就前绪,遂成考功。
何续初继业,而厥谋不同?
洪泉极深,何以窴(tián)之?
地方九则,何以坟之?
河海应龙?何尽何历?
鲧何所营?禹何所成?
康回冯怒,墬(dì)何故以东南倾?
九州安错?川谷何洿(wū)?
东流不溢,孰知其故?
东西南北,其修孰多?
南北顺椭(tuǒ),其衍几何?
昆仑悬圃,其尻(kāo)安在?
增城九重,其高几里?
四方之门,其谁从焉?
西北辟启,何气通焉?
日安不到?烛龙何照?
羲和之未扬,若华何光?
何所冬暖?何所夏寒?
焉有石林?何兽能言?
焉有虬龙,负熊以游?
雄虺九首,鯈忽焉在?
何所不死?长人何守?
靡蓱九衢,枲华安居?
灵蛇吞象,厥大何如?
黑水玄趾,三危安在?
延年不死,寿何所止?
鲮鱼何所?鬿堆焉处?
羿焉彃日?乌焉解羽?
禹之力献功,降省下土四方。
焉得彼嵞山女,而通之於台桑?
闵妃匹合,厥身是继。
胡维嗜不同味,而快鼌饱?
启代益作后,卒然离蠥。
何启惟忧,而能拘是达?
皆归射鞫,而无害厥躬。
何后益作革,而禹播降?
启棘宾商,《九辨》《九歌》。
何勤子屠母,而死分竟地?
帝降夷羿,革孽夏民。
胡射夫河伯,而妻彼雒嫔?
冯珧利决,封豨是射。
何献蒸肉之膏,而后帝不若?
浞娶纯狐,眩妻爰谋。
何羿之射革,而交吞揆之?
阻穷西征,岩何越焉?
化而为黄熊,巫何活焉?
咸播秬黍,莆雚是营。
何由并投,而鲧疾修盈?
白蜺婴茀,胡为此堂?
安得夫良药,不能固臧?
天式从横,阳离爰死。
大鸟何鸣,夫焉丧厥体?
蓱号起雨,何以兴之?
撰体协胁,鹿何膺之?
鳌戴山抃,何以安之?
释舟陵行,何之迁之?
惟浇在户,何求于嫂?
何少康逐犬,而颠陨厥首?
女歧缝裳,而馆同爰止。
何颠易厥首,而亲以逢殆?
汤谋易旅,何以厚之?
覆舟斟寻,何道取之?
桀伐蒙山,何所得焉?
妺嬉何肆,汤何殛焉?
舜闵在家,父何以鳏?
尧不姚告,二女何亲?
厥萌在初,何所亿焉?
璜台十成,谁所极焉?
登立为帝,孰道尚之?
女娲有体,孰制匠之?
舜服厥弟,终然为害。
何肆犬豕,而厥身不危败?
吴获迄古,南岳是止。
孰期去斯,得两男子?
缘鹄饰玉,后帝是飨。
何承谋夏桀,终以灭丧?
帝乃降观,下逢伊挚。
何条放致罚,而黎服大说?
简狄在台,喾何宜?
玄鸟致贻,女何喜?
该秉季德,厥父是臧。
胡终弊于有扈,牧夫牛羊?
干协时舞,何以怀之?
平胁曼肤,何以肥之?
有扈牧竖,云何而逢?
击床先出,其命何从?
恒秉季德,焉得夫朴牛?
何往营班禄,不但还来?
昏微循迹,有狄不宁。
何繁鸟萃棘,负子肆情?
眩弟并淫,危害厥兄。
何变化以作诈,而后嗣逢长?
成汤东巡,有莘爰极。
何乞彼小臣,而吉妃是得?
水滨之木,得彼小子。
夫何恶之,媵有莘之妇?
汤出重泉,夫何辠尤?
不胜心伐帝,夫谁使挑之?
会朝争盟,何践吾期?
苍鸟群飞,孰使萃之?
列击纣躬,叔旦不嘉。
何亲揆发足,周之命以咨嗟?
授殷天下,其位安施?
反成乃亡,其罪伊何?
争遣伐器,何以行之?
并驱击翼,何以将之?
昭后成游,南土爰底。
厥利惟何,逢彼白雉?
穆王巧梅,夫何为周流?
环理天下,夫何索求?
妖夫曳炫,何号于市?
周幽谁诛?焉得夫褒姒?
天命反侧,何罚何佑?
齐桓九会,卒然身杀。
彼王纣之躬,孰使乱惑?
何恶辅弼,谗谄是服?
比干何逆,而抑沈之?
雷开阿顺,而赐封之?
何圣人之一德,卒其异方?
梅伯受醢,箕子详狂?
稷维元子,帝何竺之?
投之于冰上,鸟何燠之?
何冯弓挟矢,殊能将之?
既惊帝切激,何逢长之?
伯昌号衰,秉鞭作牧。
何令彻彼岐社,命有殷国?
迁藏就岐,何能依?
殷有惑妇,何所讥?
受赐兹醢,西伯上告。
何亲就上帝罚,殷之命以不救?
师望在肆,昌何识?
鼓刀扬声,后何喜?
武发杀殷,何所悒?
载尸集战,何所急?
伯林雉经,维其何故?
何感天抑墬,夫谁畏惧?
皇天集命,惟何戒之?
受礼天下,又使至代之?
初汤臣挚,后兹承辅。
何卒官汤,尊食宗绪?
勋阖梦生,少离散亡。
何壮武历,能流厥严?
彭铿斟雉,帝何飨?
受寿永多,夫何久长?
中央共牧,后何怒?
蜂蛾微命,力何固?
惊女采薇,鹿何佑?
北至回水,萃何喜?
兄有噬犬,弟何欲?
易之以百两,卒无禄?
薄暮雷电,归何忧?
厥严不奉,帝何求?
伏匿穴处,爰何云?
荆勋作师,夫何长?
悟过改更,我又何言?
吴光争国,久余是胜。
何环穿自闾社丘陵,爰出子文?
吾告堵敖以不长。
何试上自予,忠名弥彰?
请问:远古开始时,谁将此态流传导引给后代?
天地尚未成形前,又从哪里得以产生?
明暗不分混沌一片,谁能够探究其中原因?
大气一团迷蒙无物,凭什么将它识别认清?
白天光明夜日屯黑暗,究竞它是如何安排?
阴阳参合而生万物,何为本源何为演变?
传说青天浩渺共有九重,是谁曾去环绕量度?
如此规模巨大的工程,是谁开始把它建造?
斗柄的轴绳系在何处?天极遥远延伸到何方?
八个擎天之柱撑在哪里?大地为何低陷东南?
天的中央与八方四面,究竟在哪里依傍相连?
边边相交隅角众多,有谁能统计周全?
天在哪里与地交会?十二区域怎样划分?
日月天体如何连属?众星列陈究竟何如?
太阳早上从汤谷出来,夜晚在蒙汜栖息。
从天亮直到天黑,所走之路究竟几里?
月亮有着什么德行,竟然能够死而再重生?
对月亮有什么好处,而有玉兔在其腹中?
神女女岐并没有丈夫,为何会有九个儿子?
伯强之神居于何处?天地和气又在哪里?
关闭什么门使得天黑?开启什么门使得天亮?
东方角宿还没放光,太阳又在哪里匿藏?
如果鲧不能胜任治水,众人为何仍将他推举?
既然都说没有可担忧,为何不让他尝试?
太阳的运行靠鸱龟或曳或衔,鲧有什么神圣德行?
治理川谷马上大功告成,尧帝为何对他施刑?
长久将鲧禁闭羽山,为何三年还不放他?
大禹从鲧腹中生出,治水方法怎样变化?
继承前人未竟事业,终于完成先父遗志。
为何继承前任遗绪,所用谋略却不相同?
洪水如渊深不见底,怎样才能将它填平?
土地肥瘠可分九等,怎样才能划分明白?
应龙如何以尾画地?河海如何顺利流通?
鲧经营了哪些事业?禹是什么使他事成?
共工勃然大怒,东南大地为何侧倾?
九州大地如何安置?河流山谷怎样疏浚?
水流东海总不满溢,谁又知这是什么原因?
东西南北四方土地,哪边更长哪边更多?
南北形成狭长地势,长出地方有几何?
昆仑山上玄圃仙境,它的居住在哪里?
山中还有增城九重,它的高度有几里?
昆仑山的四面门户,什么人物由此出入?
西北两面大门敞开,什么气息通过此处?
太阳光辉怎会有哪里照不到,何需烛龙用其神光照耀?
羲和的神车尚未出行,若木之花为何便大放光芒?
什么地方冬日常暖?什么地方夏日寒凉?
什么地方有岩石成林?什么野兽能把话讲?
哪有着无角虬龙,背着熊罴游乐从容?
雄的虺蛇九个头颅,来去迅捷生在何处?
不死之国哪里可找?长寿之人持何神术?
萍草蔓延叶分九叉,枲麻长在哪儿开花?
一条长蛇吞下大象,它的身子又有多大?
黑水之地玄趾之民,还有三危都在哪里?
延年益寿得以不死,生命久长几时终止?
奇形鲮鱼生于何方?怪鸟鬿堆长在哪里?
后羿怎样射下九日?日中之乌如何解体?
大禹尽力成其圣功,降临省视天下四方。
哪儿得来涂山之女,与她结合就在台桑?
怜爱涂山女与之匹配,儿子诞生得到继嗣。
为何嗜欲与人相同,求欢饱享一朝之情?
启代伯益作了国君,终究还是遇上灾祸。
为何启会遭此忧患,身受拘囚又能逃脱?
都是勤谨鞠躬尽瘁,没有损害他们自身。
为何伯益福祚终结,禹的后嗣繁荣昌盛?
夏启急于朝见天帝,得到《九辩》《九歌》乐曲。
为何贤子竟伤母命,使她肢解满地尸骨?
帝尧派遣夷羿降临,变革夏政祸害夏民。
为何箭射那个河伯,夺取他的妻子洛嫔?
持有宝弓珧弧套着上好的扳指,前去把那巨大的野猪射猎追赶。
为何羿将肥肉献上蒸祭,天帝心中却并不以为善?
寒浞娶了羿妃纯狐氏女,又迷惑她合伙把羿谋杀。
为何羿能射穿七层皮革,却被其妻与浞合力杀戮?
道路险阻,向西而行,山岩重重,如何穿越?
鲧将身躯化为黄熊,巫师如何使他复活?
地上都已播种黑泰,芦苇水滩也已开垦经营。
为何鲧遭驱逐如同四凶,难道他真的恶贯满盈?
嫦娥白虹披身作为衣饰,为何打扮得如此堂皇?
从何处得到不死之药,却又不能长久保藏?
天的法式有纵有横,阳气离散就会死亡。
大鸟金乌多么肥壮,为何竟会体解命丧?
雨师蓱翳号呼下雨,他是怎样使雨势兴盛?
有着驯良柔顺体质,鹿身风神如何响应?
巨鳌背负神山舞动四肢,神山怎样才能安然不动?
龙伯巨人舍弃舟船行走陆地,又是怎样将灵龟钓离大海?
浇来到嫂子门口,他对嫂子有何要求?
为何少康驱赶猎犬,趁机就能将他斩首?
女歧借着缝补衣服,而且与浇同宿一房。
为何错砍女歧首级,使她亲身遭遇祸殃?
浇策划整顿军旅,如何制造甲胄使其坚固?
讨伐斟寻倾覆其船,他用何种方法取胜?
夏桀出兵讨伐蒙山,所得的好处又是什么?
妺嬉为何如此恣肆淫虐?商汤怎能将其无情放逐?
舜对成家十分忧愁,父亲为何让他独身?
帝尧不告诉舜父,二妃如何与舜成亲?
从其最初的发展,谁能预料到后来?
玉台十层奢侈至极,当初有谁将其看透?
登立为帝,孰道尚之:立,位。道,导引。王逸《章句》:“言伏羲始画八卦,修行道德,万民登以为帝,谁开导而尊尚之也?”
舜帝友爱依从他的弟弟,弟弟还是对他加害。
为何身上涂满狗粪,就能避免危险状况?
古公亶父之时,吴伯是为让避王季,因而在霍山之下停留。
谁能想到此中缘故,全因这两个哥哥让贤于弟弟?
以鹄羹玉鼎进献美馔,商汤君王欣然受用。
为何接收伊尹之计图谋伐桀,便能使桀终于走向灭亡?
商汤降临俯察四方,巧遇赏识贤臣伊尹。
为何桀在呜条受罚,黎民百姓欢欣异常?
简狄深居九层瑶台之上,帝喾怎能对她中意欣赏?
玄乌高飞送来其卵,简狄如何便有身孕?
王亥秉承王季美德,以其父亲为善德榜样。
为何终遭有易之难,落得只能放牧牛羊?
王亥在有易持盾跳舞,如何能把女子吸引?
有易女子丰腴细润,如何保养如此体态?
这有易国的放牧者,又在哪里遇到女子?
凶器袭来王亥被杀,女子究竟如何得以保存性命?
王恒秉承王季美德,哪里得到其兄的牛羊?
却又为何远至班禄,不到清晨便及时回返?
黄昏时分追寻细微痕迹,有易国仍然不得安宁。
为何众鸟集于树丛,女子仍与王恒幽会淫乱?
王亥昏乱与弟共为淫虐,王亥被杀也正因如此。
为何与善变的有易女子淫乱,他的后代却反而盛昌不绝?
成汤出巡东方之地,一直到达有莘氏之地。
本想求得奴隶伊尹,如何却又能得贤淑美妻?
莘国女采桑伊水边,空桑树中拾到小儿伊尹。
有莘国君为何又心起厌恶,把他作为陪嫁礼品?
汤从囚地重泉出来,究竟他有什么大罪?
难忍耻辱起而伐桀,是谁挑起这场是非?
诸侯请盟约定甲子日清晨,为何都能守约如期?
王师如苍鹰威武成群高飞,谁使他们同心会集?
武王将纣王裂体斩首,周公姬旦却并不赞许。
为何亲自为武王谋,奠定周朝后又发叹息?
上天将天下授予殷商,纣的王位是如何施与?
等到殷朝兴起又使他灭亡,他的罪过又是什么?
诸侯踊跃兴起军队,武王如何动员他们?
军队并进击敌两翼,他又如何指挥大兵?
昭王盛治兵车出游,到达南方楚地才止。
最后得到什么好处,难道只是迎来白雉?
穆王御马巧施鞭策,为何他要周游四方?
他的足迹环绕天下,有些什么要求愿望?
妖人夫妇牵挽炫耀,为何他们呼号街市?
幽王究竟杀的是谁?哪里得来这个褒姒?
天命从来反复无常,何者受惩何者得佑?西伯姬昌八九十岁,仍然执鞭受命作牧。是怎样撤除岐地社庙,承受天命享有殷国?
齐国桓公九合诸侯,最终受困身死尸朽。
那个殷商纣王自身,是谁使他狂暴昏乱?
为何厌恶辅佐的忠良,而听任小人谗谄?
比干有何悖逆之处,为何遭受压制打击?
雷开惯于阿谀奉承,为何给他赏赐封爵?
为何贤臣品德虽同,却遭受不同结局?
梅伯受刑剁成肉酱,箕子装疯消极避世。
后稷原是嫡生长子,帝喾为何将他憎恨?
将他扔在寒冰之上,鸟儿为何覆翼送暖?
为何长大仗弓持箭,善治农业怀有奇能?
出生既已惊动上天,为何后嗣繁荣昌盛?
西伯姬昌八九十岁,仍然执鞭受命作牧。
是怎样撤除岐地社庙,承受天命享有殷国?
祖先携宝迁居岐山,如何能使百姓前来依傍?
殷纣已受妲己迷惑,劝谏之言又有何用?
纣王赐他亲子肉酱,西伯心痛告祭于天。
为何纣王亲受天罚,殷商命运仍难挽救?
太公吕望在店中卖肉,姬昌为何能辨贤能?
听到挥刀振动发声,文王为何大为欢喜?
武王姬发诛纣灭商,为何抑郁不能久忍?
抬着文王灵牌发动战役,为何充满焦急之情?
太子申生自缢而死,究竞为了什么缘故?
既然已经惊天动地,又有谁能心怀畏惧?
上帝既降下天命,为何王者却不谨慎修德?
既然已经统治天下,为何又被他人取代?
初把伊尹视作小臣,后来用作辅政宰相。
身为商汤辅佐大臣,为何死后荣获宗庙配享?
阖庐有功寿梦之孙,少年遭受离散之苦。
为何壮年奋厉勇武,能使他的威名远布?
彭祖烹调雉鸡之羹,为何帝尧喜欢品尝?
得享高寿年岁太多,为何竞有那么久长?
周代王朝共公治民,厉王君主为何发怒?
国人生命原本微贱,自卫力量为何牢固?
惊于妇言不再采薇,白鹿为何将其庇佑?
北行来到回水之地,一起饿死何乐可为?
哥哥拥有善咬猛犬,弟弟又打什么主意?
一百辆车换一条狗,交易不成反失禄米。
傍晚时分雷鸣电闪,想要归去有何忧愁?
国家庄严不复存在,对着上帝有何祈求?
伏身藏匿洞穴之中,还有什么事情要讲?
楚求功勋兴兵作战,国势如何能够久长?
悔悟过失改正错误,我又有何言词可陈?
吴王阖庐与楚争国,我们久已被他战胜!
环绕穿越里社丘陵,为何私通之人却生出令尹子文?
我曾告诉贤者堵敖,楚国将衰不能久长。
为何他能杀君自立,忠名更加显著光大?
遂:往。传道:传说。
上下:指天地。
冥昭:指昼夜。瞢暗:昏暗不明的样子。极:穷究。
冯翼:大气鼓荡流动的样子。象:本无实物存在的只可想象的形。
时:通“是”,这样。
三合:参错相合。三,通“参”。化:化生。
圜:天体。九重:九层。
功:事。
斡:转轴。维:绳。天极:天的顶端。加:安放。
八柱:古代传说有八座大山做支撑天空的柱子。当:在。
九天:指天的中央和八方。际:边界。属:连接。
隅:角落。隈:弯曲的地方。
沓:会合,指天地相合。十二:指古天文学家把天划分的十二区,每区都有星宿做标记。
蒙汜:古代神话中太阳在晚上停住的地方。
明:天亮。晦:夜晚。
夜光:月亮。德,德行,一说通“得”,得以。
顾菟:菟,即“兔”,“顾菟”是月中的兔名,闻一多认为即蟾蜍。
女岐:或作“女歧”,神话中的神女,没有丈夫而生了九歌孩子。合,匹配。取:得,生。
伯强:大厉疫鬼。惠气:和气。
阖:关闭。
角宿,二十八宿(xiù)之一,东方青龙的第一宿,由两颗星组成,夜里出现在东方,古代传说两颗星之间为天门。曜灵:太阳。
任:胜任。汩:治理。鸿:通“洪”,洪水。师:众人。尚:推举。
佥:皆。课:考察。行:用。
鸱龟曳衔:高亨(hēng)先生认为大概是古代神话,鲧治水的时候,有鸱龟引路,去偷息壤,鲧就听从他们。鸱,一种鸷(zhì)鸟,猫头鹰之类。曳,牵引。衔,马口铁。
顺欲:符合要求。帝:帝舜。刑:诛罚。
遏:禁闭。羽山:神话中的山名。施:通“弛”,释放。
伯禹:即禹,禹称帝前被封为夏伯,所以又称为伯禹。愎鲧:从鲧腹中生出来。
纂:继续。就:跟从。绪:事业。考:父亲。
窴:通“填”。
方:分。九则:指九州岛,一说分土田为九等。坟:划分。
应龙:有翅膀的龙,传说大禹治水时,有应龙用尾巴划地,禹就依此挖通江河,导水入海。厉:通“历”。
康回冯怒:康回即共工,神话传说中的人物。冯怒,大怒。冯,通“凭”,满。墬:古“地”字。
九州:传说禹治水后把天下分为九州。错:通“措”。洿:深,一说挖掘。
椭:狭而长。顺:与椭同义。衍:余。
悬圃:古代神话中的地名,在昆仑山顶和天相通的地方。其尻安在:问的是昆仑山上的悬圃,它的麓尾在哪里。尻,尾。
增城:神话中的地名,在昆仑山上。九重:九层。
四方之门:昆仑山四面的门。从:出入。
辟启:打开。
日安不到:什么地方太阳照射不到。烛龙:神话中的神。
羲和:传说中替太阳驾车的神。扬:扬鞭。若华:若木的花,若木传说生长在日入的地方。
何兽能言:王逸《章句》:“言天下何所有石木之林,林中有兽能言语者乎?”
虬(qiú):神话中的无角龙。
虺(huǐ):毒蛇。倏(shū)忽:往来飘忽。
不死:长生不死。长人:指防风氏。
靡蓱(蓱):一种奇怪的萍草。蓱,通“萍”。九衢:一个靡蓱叶分九个叉。枲(xǐ):麻的别名。
一蛇吞象:《山海经·海内南经》载:“巴蛇食象,三岁而出其骨。君子服之,无心腹之疾。其为蛇青黄赤黑,一曰黑蛇青首,在犀牛西。”
黑水:水名。玄趾:地名。三危:山名。
延:长。
鲮(líng)鱼:神话中的怪鱼。鬿(qí)堆:神话中的怪鸟。堆,通“隹(zhuī)”,隹同“雀”。
羿:神话传说中善于射箭的英雄人物。彃(bì):射。乌:乌鸦,指古代神话传说中太阳里面的三足乌。解羽:指太阳被射落,里面三足乌的羽翼散落下来。
力:精力。献:贡献。功:指治水功业。一说“之”犹“用”,“之力”与“献功”对文。降省:下来视察。
嵞(tú):即“涂”。涂山,地名,其所在有数说,皆有文献依据。通:通“婚”。台桑:古地名。
闵:忧。妃:配偶。匹合:婚配。厥身是继:继,继嗣。
胡:为什么。维:语助词。快:快意。鼌饱:鼌(zhāo)即“朝”,一朝饱食,比喻一时的快乐。
启:禹的儿子。益:启的贤臣,禹曾选定他继承帝位。后:君主。卒:通“猝”。离,通“罹”,遭受。蠥(niè):忧患。
惟:通“罹”。而能拘是达:益、启的传说较多,闻一多《天问疏证》说:“案《天问》似谓禹死,益立,启谋夺益位而事觉,卒为益所拘,故曰‘启代益作后,卒然离蠥’。启卒脱拘而出,攻益而夺之天下,故曰‘何启罹忧而能拘是达’也。”达,逃脱。
射鞫(jū):解说甚多,金开诚《楚辞选注》以为泛指武器,意思是说在启和益作战时,益的部下都向启交出武器,而对启无所伤害。
后益:即益,因做过君主,所以叫后益。作:通“祚”,帝位。革:革除。播降:指繁荣昌盛。播,通“蕃”。降,通“隆”。
棘(jí):急。宾:朝见。商:“帝”字之讹。
屠:裂剥。而死分竟地:竟,委,抛弃。
帝:天帝。降:派下。夷羿:东夷有穷国的君主,擅长射箭,驱逐夏太康,自立为君,后被寒浞杀死。革孽:变革夏政,祸害夏民。
雒(luò)嫔(pín):洛水的美女,即宓妃。
冯:挟。珧(yáo):蚌蛤的甲壳,用以修饰弓的两头,这里指弓。利:用。决:套在右手大拇指上用象骨做成的用以钩弦的套子。封:大。
蒸:冬祭。膏:肥美的肉。后帝:天帝。若:顺悦。
浞(zhuó):即寒浞,传说是羿的相,谋杀羿而自立为君。纯狐:羿的妻子。眩:迷惑。妻:指羿妻。爰:于是。王逸《章句》:“言浞娶于纯狐氏女,眩惑爱之,遂与浞谋杀羿也。”
射革:传说羿力大善射,能射穿七层皮革。交:合力。吞:消灭。揆:计谋。
阻穷西征,岩何越焉:西征:西行。越:度越。
化而为黄熊,巫何活焉:活,复生。王逸《章句》:“言鲧死后化为黄熊,入于羽渊,岂巫医所能复生活也?”
秬(jù)黍:黑黍。莆(pú):即“蒲”,水草。雚(huán):通“萑(huán)”,芦类植物。营:耕种。全部耕种黑黍等庄稼,就在原来长满蒲苇的地方开垦耕种。
由:原因。并投:一起放逐,传说与鲧一起被放逐的还有共工、驩兜、三苗。疾:罪行。修盈:指罪行极多。
白蜺(ní)婴茀(fú):蜺,同“霓”。婴,缠绕。茀,曲。
天式:自然的法则。从横:即“纵横”,指阴阳二气的消长变化。阳:阳气。
大鸟何鸣:大鸟指王子侨尸体变成的大鸟。
蓱:蓱翳(yì),雨师的名字。
撰体协胁,鹿何膺之:撰,具有。协胁,胁骨骈生。膺:承受,一说通“应”。
鳌戴山抃:鳌,大龟。抃(biàn),拍手,四肢挥动。
释:放弃。陵行:在陆上行走。迁:移走。
惟浇在户,何求于嫂:浇,人名,寒浞的儿子。嫂:浇的嫂子女歧。
何少康逐犬,而颠陨厥首:少康,夏国君相的儿子。逐犬,打猎。颠陨,坠落。
女歧缝裳,而馆同爰止:女歧,浇嫂。止,息。
何颠易厥首,而亲以逢殆:颠易厥首,指错砍了女歧的头。颠,砍掉。殆,危险。
汤谋易旅:汤,“浇”的讹字。易旅,即制甲,制造作战用的衣甲。
覆舟斟寻,何道取之:斟寻,夏的同姓诸侯国。道,方法。
桀伐蒙山:桀,夏朝的亡国君主,极残暴。蒙山,古国名。
妺(mò)嬉(xī)何肆,汤何殛(jí)焉:妺嬉,即末喜,夏桀的元妃,为夏桀所宠,后被抛弃,于是与商汤的谋臣伊尹结交,灭了夏桀。肆,罪。殛,流放。妺嬉既帮汤灭了夏桀,她有何罪,而被汤也流放到了南巢?
父:舜的父亲瞽叟,溺爱后妻之子象,三人合伙多次谋害舜。舜闵在家,父何以鳏(guān),是说舜在成家问题上忧愁,他父亲为什么老让他独身?
姚:舜的姓,这里指舜的父亲。二女何亲:尧的两个女儿娥皇、女英。亲,姻,婿家。
亿:或作“意”,预料。指殷的贤臣箕子看见纣王使用象牙筷子,非常害怕,料想以此为开端,必然会有一系列奢侈的事情发生,后来纣王果然建造了十层玉台。
璜(huáng)台:玉台。成:层。极:尽,看透的意思。
女娲(wā)有体,孰制匠之:女娲,神话中的上古女帝,是天地万物和人的创造者。制匠,制造。
弟:指舜弟象。终然为害:指象一直想杀舜。
肆,通“(氵贳)(注:古体字,现已废弃)”,灌。体,一本作“矢”。闻一多考察《列女传·有虞二妃传》、《路史·发挥》卷二、《韩非子·内储说下》的有关记载,认为“肆犬豕”即“(氵贳)犬矢”,亦即“浴狗矢”,之处瞽瞍想灌醉舜然后杀死他,但娥皇、女英事先在舜的身上灌了狗屎,舜于是终日喝酒而不醉,使瞽瞍的阴谋不能得逞。灌了狗屎就喝不醉了,令人费解,故屈原就此发问。
吴获迄古:吴获,获,当为“伯”。吴伯,吴太伯。迄,当为“逃”。古,古公亶父。南岳:指霍山。止:居留。
去:一本作“夫”。斯:这里,是吴地。两男子:指太伯、仲雍。
鹄:天鹅,此处指鹄羹。饰玉:装饰美玉的鼎。后帝:指商汤。飨:请人享用。
帝:帝汤。降观:视察民情。伊挚:即伊尹,挚是伊尹的名。
条:鸣条,商汤打败夏桀的地方,一说是商汤流放夏桀的地方。致罚,给予惩罚。服:“民”的讹字。说,通“悦”。
简狄:传说是有戎国的美女,帝喾的次妃,生商朝的始祖契(xiè)。台:瑶台,简狄和她妹妹建疵(cī)居住的地方。喾:古代传说中的五帝之一,号高辛氏。宜:通“仪”,匹配。
玄鸟:燕子。贻:或作“诒”,赠送。喜:一本作“嘉”,指怀孕生子。
该:即王亥,契的六世孙。季:即王亥的父亲,叫冥。臧:善。
弊:通“庇”,寄居。有扈:即有易。
平胁曼肤,何以肥之:平,通“骿(pián)”,并胁。曼肤:指腹肥盛大。闻一多认为,此二句“状有易女之美”。
有扈(hù):当作“有易”。牧竖:指王亥。逢:相遇,指王亥相逢有易女。
击床先出:指王亥与有易女行淫,有易之人入而袭击其床,亥被杀,女则先自逸出。其命何从:当作“其何所从”,谓女从何而出。
恒:王恒,王亥之弟。季:王亥的父亲。朴:通“服”。服牛:服役之牛。
营:居。禄:疑读为“麓”。班禄,地名。但:疑通作“旦”。
昏:黄昏。微:通“昧”。有狄:有易。
繁:通“(上敏下鸟)(mǐn)(注:古体字,现已废弃)”。(上敏下鸟)鸟:鸮(xiāo)。萃:聚集。棘:酸枣树。负子肆情:负子:即“负兹”,“负兹”即“负菑”,意指藉草而卧。肆情,指行淫佚之事。
眩弟并淫,危害厥兄:谓亥与弟恒并淫有易之女,致亥被杀身死,故曰“危害厥兄”。眩,“胲(hǎi)”之形误,胲即王亥。
变化以作诈:有易女初与亥淫,而又与亥弟恒淫,故曰“变化以作诈”。后嗣而逢长:疑恒继兄居位,终娶有易女为后,其后子孙众多,血食弥久。
有莘:国名。爰:乃。极:到。
乞:索取。小臣:奴隶,指伊尹。吉妃:善妃。
小子:小孩,指伊尹。
媵(yìng):陪嫁。
出:释放。重泉:地名据《史记·夏本纪》载,夏桀曾将汤囚禁在夏台,重泉当是夏台中囚禁人的地方。辠(zuì)尤:辠,古“罪”字。辠尤:罪过。
不胜心:心中不能忍受。帝:指夏桀。
会朝:指甲子日的早晨。吾:指周。期:约定的日期。
苍鸟:鹰,比喻武王伐纣,将帅勇猛如鹰鸟群飞。
列击纣躬:列,分解。纣躬,纣的身体。叔旦:武王的弟弟周公旦。
揆:谋划。发,周武王的名。命:国运。咨嗟:叹息。
反:一本作“及”,等到。伊:助词,无义。
伐器:作战的武器,指军队。
并驱:并驾齐驱。翼:指商纣军队的两翼。
昭后:周昭王。南土:南方,指楚国。底:到。
逢:迎。雉:野鸡。
穆王:周穆王,西周第五代国君。巧梅:善御。梅,通“枚”,马鞭。周流:周游。
环理:周行。理,通“履”,行。
妖夫:妖人。炫,炫耀。号:吆喝,叫卖。
周幽:周幽王。褒姒:周幽王的王后。
反侧:反复无常。西伯姬昌八九十岁,仍然执鞭受命作牧。
齐桓:齐桓公,春秋五霸之一。九会:就此召集诸侯会盟。卒然:终于。身杀:指,齐桓公后期任用奸臣,造成内乱,最后被围困在宫中,饥渴而死。
乱惑:疯狂昏迷。
谗谄:指搬弄是非、奉承拍马的小人。谗,捏造黑白说人坏话。谄,阿谀奉承。服,用。
比干:纣的叔父,殷的忠臣,因忠谏而被挖心。逆:抵触,违背。
雷开:纣的奸臣。
圣人:指纣王的贤臣梅伯、箕子。一德:相同的品德。异方:不同的方式,这里指不同的结局。
梅伯:纣的诸侯,为人忠直,屡屡进谏,触怒纣王,被纣王杀死。醢(hǎi):古代的一种酷刑,把人杀死后剁成肉酱。箕子详狂:箕子:纣的叔父。
稷:后稷,周的始祖。元子:嫡妻生的长子。竺:通“毒”,憎恶。
投之于冰上,鸟何燠之:燠(yù),温暖。
何冯弓挟矢:冯,通“秉”,持。将,资。
惊帝切激:即《生民》所说的“以赫厥灵,上帝不宁”。
伯昌:周文王,周文王名昌,殷时封为雍州伯,又称西伯,故曰伯昌。号:“
《天问》是屈原楚辞中的一篇“奇”文:说它奇,不仅是艺术的表现形式不同于屈原的其他作品,更主要是从作品的构思到作品所表现出来的思想的“奇”——奇绝的内容显示出其惊人的艺术才华,表现出诗人非凡的学识和超卓的想像力!
《天问》是屈原思想学说的集粹,所问都是上古传说中不甚可解的怪事、大事,“天地万象之理,存亡兴废之端,贤凶善恶之报,神奇鬼怪之说”,他似乎是要求得一个解答,找出一个因果。而这些问题也都是春秋战国以来的许多学人所探究的问题,在诸子百家的文章里,几乎都已讨论到。屈子的《天问》则以惝恍迷离的文句,用疑问的语气说出来以成此钜制,这就是屈子所以为诗人而不是“诸子”的缘由。《天问》的天,颇有指一切法象的意味,与道家的“道”字,《易经》的“易”字,都是各家用以代表这些“法象”的名词,屈原为楚之宗室重臣,有丰富的学识和经历,以非凡才智作此奇文,颇有整齐百家、是正杂说之意,《天问》的光辉和价值也就很清楚地呈现于读者面前了!
从全诗的结构及内容来看,全诗373句1560字,是一首以四字句为基本格式的长诗,对天文、地理、历史、哲学等许多方面提出了一百七十多个(一说一百五十多个)问题,这些问题有许多是在他那个时代尚未解决而他又怀疑的,也有明知故问的,对许多历史问题的提问,往往表现出作者的思想感情、政治见解和对历史的总结、褒贬;对自然所提的问题,表现的是作者对宇宙的探索精神,对传说的怀疑,从而也看出作者比同时代人进步的宇宙观、认识论。《天问》以新奇的艺术手法表现精深的内容,使之成为世界文库中绝无仅有的奇作。
全诗总体看来大致可分两大部分。每部分又可分为若干小节。
从篇首至“曜灵安藏”,这部分屈子问的是天,宇宙生成是万事万物的先决,这便成了屈原问难之始,其中从“遂古之初”至“何以识之”问的是天体的情况,“明明暗暗”四句讲宇宙阴阳变化的现象。第二小节自“圜则九重”到“曜灵安藏”则是对日月星辰提问:它们何以不会坠落?太阳每日要走多少路?月亮何以有阴晴圆缺?以及有关日月的一些传说的疑问。从“不任汩鸿”起问的地事,从禹治水过渡到“何气通焉”说的是古传说中关于地球的一些情况,而“日安不到”以下六句则就地球上所看到的日的现象发问。第三节从“焉有石林”到“乌焉解羽”一节多为二句一问,都是当时民间传说中的怪事。
以上《天问》的第一大部分,大体是就自然界的事物发问,并联想到与自然有关的一些神话与历史传说,文章富有变化,联想丰富而有情致,除少数可能有错简外(如“河海应龙”二句或为错简,或有失误),不能以后人习惯的文章结构之法去看它,而认为是“与上下文不属”,杂乱而无章法。
从“禹之力献功”起,对大量的神话故事和历史传说与史实提出了问题,这些各种各样的人事问题构成了《天问》的第二大部分。
女岐、鲧、禹、共工、后羿、启、浞、简狄、后稷、伊尹……,屈子对这些传说中的事和人,一一提出了许多问题,在对这些人与神的传说的怀疑中,往往表现着诗人的情感、爱憎。尤其是关于鲧禹的传说,表现了作者极大的不平之情,他对鲧治水有大功而遭极刑深表同情,在他看来,鲧之死不是如儒家所认为的是治水失败之故,而是由于他为人正直而遭到了帝的疑忌,这种“问”,实际上表现了诗人对自己在政治斗争中所遭遇到的不平待遇的愤懑,《天问》的思想光辉就应当是这样来理解的。
自“天命反侧”起则进一步涉及商周以后的历史故事和人物诸如舜、桀、汤、纣、比干、梅伯、文王、武王、师望、昭王、穆王、幽王、褒姒直到齐桓公、吴王阖庐、令尹子文……,屈原提出的好多问题,充分表现了作者对历史政治的正邪、善恶、成败、兴亡的看法,这些叙述可以看成是这位“博闻强志”的大诗人对历史的总结,比《离骚》更进一步、更直截了当地阐明了自己的政治主张,而对楚国政治现实的抨击,也是希望君主能举贤任能,接受历史教训,重新治理好国家的一种变幻了的表现手法。
《天问》的艺术表现手法主要是以四字为句,以问的形式从一个问题联想到另一个问题。细细读去还是可以理清脉络,弄明主脑的。《天问》在语言运用上与屈赋的其他篇章不尽相同,通篇不用“兮”字,也没“些”、“只”之类的语尾助词。句式以四言为主,间杂以三、五、六、七言。大致四句为一节,每节一韵,节奏、音韵自然协调。有一句一问、二句一问、三句一问、四句一问等多种形式。又用“何”、“胡”、“焉”、“几”、“谁”、“孰”、“安”等疑问词交替使用,富于变化,因而尽管通篇发问,读来却圆转活脱而不呆板,参差错落而有风致,所以前人评沦说:“或长言,或短语,或错综,或对偶,或一事而累累反复,或数事而熔成一片,其文或峭险,或澹宕,或佶倔,或流利,诸法备尽,可谓极文章之变态。”(俞樾《评点楚辞》引孙鑛语)这构成了《天问》独特的艺术风格,当然它表现的是屈原的学术思想,问的是实实在在的问题。因此在修辞手法上,自然没有像《离骚》、《九歌》、《九章》那样绮丽而富于浪漫色彩,但正如清贺裳《骚筏》所评“其词与意,虽不如诸篇之曲折变化,自然是宇宙间一种奇文”。
悲哉,秋之为气也!
萧瑟兮草木摇落而变衰。
憭(liáo)栗(lì)兮若在远行,登山临水兮送将归。
泬(xuè)漻(liáo)兮天高而气清,寂寥(liáo)兮收潦而水清。
憯(cǎn)悽增欷(xī)兮,薄寒之中人,
怆(chuàng)怳(huǎng)懭(kuǎng)悢(liàng)兮,去故而就新。
坎廪(lǐn)兮贫士失职而志不平,
廓(kuò)落兮羁(jī)旅而无友生,
惆怅兮而私自怜!
燕翩翩其辞归兮,蝉寂漠而无声。
雁廱(yōng)廱而南游兮,鹍(kūn)鸡啁哳(zhā)而悲鸣。
独申旦而不寐兮,哀蟋蟀之宵征。
时亹(wěi)亹而过中兮,蹇(jiǎn)淹留而无成。
悲忧穷戚兮独处廓,有美一人兮心不绎(yì)。
去乡离家兮来远客,超逍遥兮今焉薄!
专思君兮不可化,君不知兮可奈何!
蓄怨兮积思,心烦憺(dàn)兮忘食事。
原一见兮道余意,君之心兮与余异。
车既驾兮朅(qiè)而归,不得见兮心伤悲。
倚结軨(líng)兮长太息,涕潺(chán)湲(yuán)兮下霑(zhān)轼。
忼(kāng)慨绝兮不得,中瞀(mào)乱兮迷惑。
私自怜兮何极?心怦(pēng)怦兮谅直。
皇天平分四时兮,窃独悲此凛(lǐn)秋。
白露既下百草兮,奄离披此梧楸(qiū)。
去白日之昭昭兮,袭长夜之悠悠。
离芳蔼(ǎi)之方壮兮,余萎(wěi)约而悲愁。
秋既先戒以白露兮,冬又申之以严霜。
收恢台之孟夏兮,然欿(kǎn)傺(chì)而沉藏。
叶菸(yān)邑(yì)而无色兮,枝烦挐(ná)而交横。
颜淫(yín)溢而将罢兮,柯仿佛而萎黄。
萷(shāo)櫹(xiāo)椮(sēn)之可哀兮,形销铄(shuò)而瘀(yū)伤。
惟其纷糅(róu)而将落兮,恨其失时而无当。
揽騑(fēi)辔(pèi)而下节兮,聊逍遥以相佯。
岁忽忽而遒(qiú)尽兮,恐余寿之弗将。
悼余生之不时兮,逢此世之俇(guàng)攘。
澹(dàn)容与而独倚兮,蟋蟀鸣此西堂。
心怵(chù)惕(tì)而震荡兮,何所忧之多方。
卬明月而太息兮,步列星而极明。
窃悲夫蕙(huì)华之曾敷(fū)兮,纷旖(yǐ)旎(nǐ)乎都房。
何曾华之无实兮,从风雨而飞飏(yáng)!
以为君独服此蕙兮,羌无以异于众芳。
闵(mǐn)奇思之不通兮,将去君而高翔。
心闵怜之惨悽兮,愿一见而有明。
重无怨而生离兮,中结轸(zhěn)而增伤。
岂不郁(yù)陶而思君兮?君之门以九重!
猛犬狺(yín)狺而迎吠兮,关梁闭而不通。
皇天淫溢而秋霖(lín)兮,后土何时而得漧(gān)?
塊独守此无泽兮,仰浮云而永叹!
何时俗之工巧兮?背绳墨而改错!
郤骐骥而不乘兮,策驽(nú)骀(tái)而取路。
当世岂无骐骥兮,诚莫之能善御。
见执辔(pèi)者非其人兮,故駶(jú)跳而远去。
凫(fú)雁皆唼(shà)夫梁藻兮,凤愈飘翔而高举。
圜(yuán)凿而方枘(ruì)兮,吾固知其鉏(chú)铻(wú)而难入。
众鸟皆有所登棲兮,凤独遑遑而无所集。
原衔(xián)枚(méi)而无言兮,尝被君之渥(wò)洽。
太公九十乃显荣兮,诚未遇其匹合。
谓骐骥兮安归?谓凤皇兮安棲?
变古易俗兮世衰,今之相者兮举肥。
骐(qí)骥(jì)伏匿(nì)而不见兮,凤皇高飞而不下。
鸟兽犹知怀德兮,何云贤士之不处?
骥不骤进而求服兮,凤亦不贪餧(wèi)而妄食。
君弃远而不察兮,虽原忠其焉得?
欲寂漠而绝端兮,窃不敢忘初之厚德。
独悲愁其伤人兮,冯(píng)郁郁其何极?
霜露惨悽而交下兮,心尚幸其弗济。
霰(xiàn)雪雰(fēn)糅(róu)其增加兮,乃知遭命之将至。
原徼(jiǎo)幸而有待兮,泊(bó)莽莽与野草同死。
原自往而径游兮,路壅(yōng)绝而不通。
欲循道而平驱兮,又未知其所从。
然中路而迷惑兮,自压桉(ān)而学诵。
性愚陋以褊(biǎn)浅兮,信未达乎从容。
窃美申包胥(xū)之气盛兮,恐时世之不固。
何时俗之工巧兮?灭规矩而改凿!
独耿(gěng)介而不随兮,原慕先圣之遗教。
处浊世而显荣兮,非余心之所乐。
与其无义而有名兮,宁穷处而守高。
食不媮(tōu)而为饱兮,衣不苟而为温。
窃慕诗人之遗风兮,原讬(tuō)志乎素餐。
蹇(jiǎn)充倔而无端兮,泊莽莽而无垠。
无衣裘以御冬兮,恐溘(kè)死不得见乎阳春。
靓(jìng)杪(miǎo)秋之遥夜兮,心缭悷(lì)而有哀。
春秋逴(chuō)逴而日高兮,然惆怅而自悲。
四时递来而卒岁兮,阴阳不可与俪(lì)偕(xié)。
白日晼(wǎn)晚其将入兮,明月销铄而减毁。
岁忽忽而遒(qiú)尽兮,老冉冉而愈弛。
心摇悦而日幸兮,然怊(chāo)怅而无冀。
中憯恻之悽怆兮,长太息而增欷(xī)。
年洋洋以日往兮,老嵺(liáo)廓而无处。
事亹(wěi)亹而觊(jì)进兮,蹇淹留而踌(chóu)躇(chú)。
何氾(fàn)滥之浮云兮?猋(biāo)壅蔽此明月。
忠昭昭而原见兮,然霠(yīn)曀(yì)而莫达。
原皓日之显行兮,云蒙蒙而蔽之。
窃不自聊而原忠兮,或黕(dǎn)点而汙之。
尧舜之抗行兮,瞭冥冥而薄天。
何险巇(xī)之嫉妒兮?被以不慈之伪名。
彼日月之照明兮,尚黯(àn)黮(dàn)而有瑕。
何况一国之事兮,亦多端而胶加。
被荷裯(dāo)之晏晏兮,然潢(huáng)洋而不可带。
既骄美而伐武兮,负左右之耿介。
憎愠(yùn)惀(lǔn)之修美兮,好夫人之慷慨。
众踥(qiè)蹀(dié)而日进兮,美超远而逾迈。
农夫辍耕而容与兮,恐田野之芜(wú)秽(huì)。
事緜(mián)緜而多私兮,窃悼(dào)後之危败。
世雷同而炫曜兮,何毁誉之昧(mèi)昧!
今修饰而窥镜兮,後尚可以竄藏。
愿寄言夫流星兮,羌(qiāng)倏(shū)忽而难当。
卒壅蔽此浮云,下暗漠而无光。
尧舜皆有所举任兮,故高枕而自适。
谅无怨于天下兮,心焉取此怵(chù)惕?
乘骐骥之浏(liú)浏兮,驭安用夫强策?
谅城郭之不足恃兮,虽重介之何益?
邅(zhān)翼翼而无终兮,忳(tún)惛(hūn)惛而愁约。
生天地之若过兮,功不成而无嶜(qín)。
原沉滞而不见兮,尚欲布名乎天下。
然潢洋而不遇兮,直怐(kòu)愗(mào)而自苦。
莽洋洋而无极兮,忽翱翔之焉薄?
国有骥而不知乘兮,焉皇皇而更索?
宁戚讴(ōu)于车下兮,桓公闻而知之。
无伯乐之相善兮,今谁使乎誉之?
罔(wǎng)流涕以聊虑兮,惟著意而得之。
纷纯纯之愿忠兮,妒被(pī)离而鄣之。
原赐不肖之躯而别离兮,放游志乎云中。
乘精气之抟(tuán)抟兮,骛(wù)诸神之湛湛。
骖(cān)白霓(ní)之習(xí)習兮,历群灵之丰丰。
左硃雀之茇(bá)茇兮,右苍龙之躣(qú)躣。
属雷师之阗(tián)阗兮,通飞廉之衙(yá)衙。
前轻辌之锵(qiāng)锵兮,后辎(zī)乘之从从。
载云旗之委(wēi)蛇(yí)兮,扈(hù)屯骑之容容。
计专专之不可化兮,原遂推而为臧(zāng)。
赖皇天之厚德兮,还及君之无恙!
教人悲伤啊秋天的气氛!
大地萧瑟啊草木衰黄凋零。
凄凉啊好像要出远门,登山临水送别伤情。
空旷啊天宇高秋气爽,寂寥啊积潦退秋水清。
凄凉叹息啊微寒袭人,怆怳懭悢兮,去故而就新。悲怆啊去新地离乡背井,
坎坷啊贫士失官心中不平。
孤独啊流落在外没朋友,
惆怅啊形影相依自我怜悯。
燕子翩翩飞翔归去啊,寒蝉寂寞也不发响声。
大雁鸣叫向南翱翔啊,鵾鸡不住地啾啾悲鸣。
独自通宵达旦难以入眠啊,聆听那蟋蟀整夜的哀音。
时光匆匆已经过了中年,艰难阻滞仍是一事无成。
悲愁困迫啊独处辽阔大地,有一位美人啊心中悲凄。
远离家乡啊异地为客,漂泊不定啊如今去哪里?
一心思念君王啊不能改变,有什么办法啊君王不知。
积满哀怨啊积满思虑,心中烦闷啊饭也不想吃。
但愿见一面啊诉说心意,君王心思啊却与我相异。
驾起马车啊去了还得回,不能见你啊伤痛郁悒。
倚靠着车箱啊长长叹气,泪水涟涟啊沾满车轼。
慷慨决绝啊实在不能,一片纷乱啊心惑神迷。
自怨自悲啊哪有终极,内怀忠忱啊精诚耿直。
上天将一年四季平分啊,我悄然独自悲叹寒秋。
白露降下沾浥百草啊,衰黄的树叶飘离梧桐枝头。
离开明亮的白日昭昭啊,步入黑暗的长夜悠悠。
百花盛开的时季已过啊,余下枯木衰草令人悲愁。
白露先降带来深秋信息啊,预告冬天又有严霜在后。
夏日的繁茂今都不见啊,生长培养的气机也全收。
叶子黯淡没有光彩啊,枝条交叉纷乱杂凑。
草木改变颜色将衰谢啊,树干萎黄好像就要枯朽。
见了光秃秃树顶真可哀啊,见了病恹恹树身真可忧。
想到落叶衰草相杂糅啊,怅恨好时光失去不在当口。
抓住缰绳放下马鞭啊,百无聊赖暂且缓缓行走。
岁月匆匆就将到头啊,恐怕我的寿命也难长久。
痛惜我生不逢时啊,遇上这乱世纷扰难以药救。
徘徊不止独自徙倚啊,听西堂蟋蟀的鸣声传透。
心中惊惧大受震动啊,百般忧愁为何萦绕不休?
仰望明月深深叹息啊,在星光下漫步由夜而昼。
暗自悲叹蕙花也曾开放啊,千娇百媚开遍华堂。
为何层层花儿没能结果啊,随着风雨狼藉飘扬?
以为君王独爱佩这蕙花啊,谁知你将它视同众芳。
哀悯奇思难以通达啊,将要离开君王远飞高翔。
心中悲凉凄惨难以忍受啊,但愿见一面倾诉衷肠。
一次次想着无罪而生离啊,内心郁结而更增悲伤。
哪能不深切思念君王啊?君王的大门却有九重阻挡。
猛犬相迎对着你狂叫啊,关口和桥梁闭塞交通不畅。
上天降下绵绵的秋雨啊,下方几时能有干燥土壤?
孑然一身守在荒芜沼泽啊,仰望浮云在天叹声长长。
为何时俗是那么的工巧啊?违背准绳而改从错误。
抛弃骏马不愿骑乘啊,鞭打劣马竟然就上路。
世上难道缺乏骏马啊?实在是没人能好好驾御。
看到拿缰绳的人不合适啊,骏马也会蹦跳着远去。
野鸭大雁都吞吃高粱水藻啊,凤凰却要扬起翅膀高翥。
好比圆洞眼安装方榫子啊,我本来就知道难以插入。
众鸟都有栖息的窝啊,唯独凤凰难寻安身之处。
但愿口中衔枚能不说话啊,想到曾受你恩惠怎能无语。
姜太公九十岁才贵显啊,真没有君臣相得的好机遇。
骏马啊应当向哪儿归依?凤凰啊应当在哪儿栖居?
改变古风旧俗啊世道大坏,今天相马人只爱马的肥腴。
骏马隐藏起来看不到啊,凤凰高高飞翔不肯下去。
鸟兽也知应该怀有美德啊,怎能怪贤士避世隐居不出?
骏马不急于进用而驾车啊,凤凰不贪喂饲乱吃食物。
君王远弃贤士却不觉悟啊,虽想尽忠又怎能心满意足。
要默默与君王断绝关系啊,私下却不敢忘德在当初。
独自悲愁最能伤人啊,悲愤郁结终极又在何处!
寒霜凉露交加多凄惨啊,心中还希望它们无效。
雪珠雪花纷杂增加啊,才知道遭受的命运将到。
愿怀着侥幸有所等待啊,在荒原与野草一起死掉。
愿径自前行畅游一番啊,路又堵塞不通去不了。
想沿着大道平稳驱车啊,怎样去做却又不知道。
走到半路就迷失了方向啊,自我压抑去学诗搞社交。
秉性愚笨孤陋褊狭浅直啊,真没领悟从容不迫的精要。
私下赞美申包胥的气概啊,恐怕时代不同古道全消。
如今世俗是多么的巧诈啊,废除前人的规矩改变步调。
独立耿直不随波逐流啊,愿缅怀前代圣人的遗教。
在污浊的世界得到显贵啊,不能让我心中快乐而欢笑。
与其没有道义获取名誉啊,宁愿遭受穷困保持清高。
取食不苟且求得饱腹就行啊,穿衣不苟且求得暖身就好。
私下追慕诗人的遗风啊,以无功不食禄寄托怀抱。
充满委屈而没有头绪啊,流浪在莽莽原野荒郊。
没有皮袄来抵御寒冬啊,恐怕死去春天再也见不到。
寂静的暮秋长夜啊,心中萦绕着深深的哀伤。
岁月匆匆年龄渐老啊,就这样惆怅自感悲凉。
四季相继又是一年将尽啊,日出月落总不能并行天上。
太阳曚昽将要西下啊,月亮也消蚀而减少了清光。
一年忽悠悠马上过去啊,衰老慢慢逼近精力渐丧。
心中摇荡每天怀着侥幸啊,但总是充满忧虑失去希望。
心中惨痛凄然欲绝啊,长长叹息又加以悲泣难当。
时光如水一天天流逝啊,老来倍感空虚安身无方。
办事勤勉希望进用啊,但停滞不前徒自旁徨。
为何浮云漫布泛滥天空啊,飞快地遮蔽这一轮明月。
忠心耿耿愿作奉献啊,可浓云阴风隔离难以逾越。
祈愿红日朗照天地啊。云雾蒙蒙却把它遮却。
不自思量只想着效忠啊,竟有人用秽语把我污蔑。
尧帝舜帝的高尚德行啊,光辉赫赫上与天接。
为何遭险恶小人的嫉妒啊,蒙受不慈的冤名难以洗雪?
那昼日夜月照耀天地啊,尚且有黯淡现黑斑的时节。
何况一个国家的政事啊,更是头绪纷繁错杂纠结。
披着荷叶短衣很轻柔啊,但太宽太松不能结腰带。
骄傲自满又夸耀武功啊,辜负左右耿直臣子的忠爱。
憎恨赤诚之士的美德啊,喜欢那些人伪装的慷慨。
群奸迈着碎步越发得意啊,贤人远远地跑得更快。
农夫停止耕作自在逍遥啊,就怕田野变得荒芜起来。
事情琐细却充满私欲啊,暗自悲痛后面的危险失败。
世人都一样地自我炫耀啊,诋毁与赞誉多么混乱古怪。
如今认真打扮照照镜子啊,以后还能藏身将祸患躲开。
愿托那流星作使者传话啊,它飞掠迅速难以坐待。
终于被这片浮云挡住啊,下面就黑暗不见光彩。
尧帝舜帝都能任用贤人啊,所以高枕无忧十分从容。
诚然不受天下人埋怨啊,心中哪会有这种惊恐。
乘着骏马畅快地奔驰啊,驾驭之道岂须马鞭粗重。
高大的城墙实在不足依靠啊,虽然铠甲厚重又有什么用。
谨慎地回旋不前没完了啊,忧郁昏沉愁思萦绕心胸。
生在天地之间如同过客啊,功业未成总效验空空。
愿埋没于人丛不现身影啊,难道还想在世上扬名取荣。
飘荡放浪一无所遇啊,真愚昧不堪自找苦痛。
渺茫一片没有尽头啊,忽悠悠徘徊何去何从?
国有骏马却不知道驾乘啊,惶惶然又要索求哪种?
宁戚在马车下唱歌啊,桓公一听就知他才能出众。
没有伯乐相马的好本领啊,如今让谁作评判才最公?
怅惘流泪且思索一下啊,着意访求才能得到英雄。
满怀热忱愿尽忠心啊,偏有人嫉妒阻挠乱哄哄。
愿赏还没用的身子离去啊,任远游的意志翱翔云中。
乘着天地的一团团精气啊,追随众多神灵在那天穹。
白虹作骖马驾车飞行啊,经历群神的一个个神宫。
朱雀在左面翩跹飞舞啊,苍龙在右面奔行跃动。
雷师跟着咚咚敲鼓啊,风伯跟着扫尘把路辟通。
前面有轻车锵锵先行啊,后面有大车纷纷随从。
载着云旗舒卷飘扬啊,扈从聚集的车骑蜂拥。
计议早定专心不能改啊,愿推行良策行善建功。
仰仗上天的深厚恩德啊,回来还及见君王吉祥无凶。
摇落:动摇脱落。
憭栗:凄凉。
泬寥:空旷寥廓。寂漻:即"寂寥"。潦:积水。
憯凄:同"惨凄"。欷:叹息。中:袭。
怆怳:失意的样子。懭悢:也是失意的样子。
坎廪:坎坷不平。廪,同"壈(lan懒)"。
廓落:空虚寂寞的样子。羁旅:滞留外乡。友生:友人。
廱廱:雁鸣声。鵾鸡:一种鸟,黄白色,似鹤。啁哳:鸟鸣声繁细。
亹亹:行进不停的样子。蹇:发语词。淹留:滞留。
绎:“怿”的假借,愉快。
来远客:来作远客。薄:同“迫”,接近。
烦憺:烦闷,忧愁。
朅:去。
结軨:车厢。用木条构成,故称。潺湲:流水声,此喻泪流不止。轼:车前横木。
忼慨:同"慷慨"。瞀乱:心中烦乱。
怦怦:忠诚的样子。
凛:寒冷。
奄:忽。离披:枝叶分散低垂,萎而不振的样子。
芳蔼:芳菲繁荣。萎约:枯萎衰败。
恢台:广大昌盛的样子。欿傺:王逸《楚辞章句》:"楚人谓住曰傺也。"《文选》"欿傺"作"坎傺",吕延济注:"陷止也。"谓草木繁盛的景象停止。
菸邑:黯淡的样子。烦挐:稀疏纷乱的样子。挐,同"拿"。
淫滥:过甚。罢:同“疲”。
萷:同"梢",枝条。櫹槮:枝叶光秃秃的样子。销铄:指毁伤。
纷糅:枯枝败草混杂。
騑:骖马,驾在车子两边的马。节:马鞭。相佯:犹言徜徉。
遒:迫近。将:长。
俇攘:纷扰不安。
容与:迟缓不前的样子。
怵惕:惊惧。
极明:到天亮。
敷:伸展,借指花朵开放。旖旎:此为花朵繁盛的样子。都房:北堂。
曾:“层”的假借。
服:佩戴。羌:发语词。
闵:同“悯”。
有明:朱熹《楚辞集注》:“有以自明也。”即自我表白。
结轸:愁思郁结。
郁陶:忧思深重。
狺狺:狗叫声。梁:桥。
淫溢:雨下个不止的样子。后土:大地。古人常以"后土"与"皇天"对称。
块:块然,孤独的样子。无:通"芜"。泽:沼泽。
绳墨:绳线和墨斗,是木工画直线的工具,借指规则法度。错:同"措"。
驽骀:劣马。
駶跳:跳跃。
唼:水鸟或鱼吃东西。
圆凿而方枘:圆的洞眼安方的榫子。鉏鋙:同"龃龉",彼此不相合。
衔枚:指闭口不言。古时行军为防止士兵出声,令他们口中衔一根叫做枚的短木条,故称。渥洽:深厚的恩泽。
匹合:合适。
服:驾车,拉车。
冯:内心愤懑。
幸:希望。济:成功。
霰(xian线):雪珠。雰糅:纷杂。
徼幸:同"侥幸"。泊:止。
壅绝:壅塞,堵塞。
压桉:压抑。桉,同"案",通"按"。学诵:学诵《诗经》。春秋战国士大夫社交往来常诵诗。
褊浅:狭隘浅薄。
申包胥:春秋时楚大夫,为救楚国,曾在秦国朝廷上哭了七天七夜,终于感动秦哀公出兵救楚。
凿:当作;错,即措,措施。
媮:苟且。
讬志乎素餐:王夫之《楚辞通释》:志素餐,以素餐为耻。素餐:白吃饭。
充倔:充,充塞;倔,通"屈",委屈。
溘:突然。
靓:通"静"。杪秋:秋末。缭悷(liaoli辽利):缠绕郁结。
逴逴:走得越来越远。
俪偕:同在一起。
晼晚:日落时光线黯淡的样子。
驰:指精力不济。
怊怅:惆怅。冀:希望。
嵺廓:寥阔。
觊:企图。
猋:快速。
霠曀:霠,乌云蔽日;曀,阴风刮起。
黕:污垢。
抗行:高尚的德行。
险巇:险阻,此指小人作梗。
黯黮:昏黑暗淡。
胶加:指纠缠不清。
裯:短衣。潢洋:此指衣服空荡荡不贴身。
伐:夸耀。
愠惀:忠诚的样子。
踥蹀:小步行进的样子。美:指贤人。迈:远行。
儵忽:速度很快的样子。儵,同"倏"。
浏浏:水流清澈的样子。此指骏马奔驰畅快。
介:铠甲。
邅:回旋不前。翼翼:小心谨慎的样子。忳:郁闷。惛惛:心中昏昏沉沉。约:约束,束缚。
怐愗:愚昧。
皇皇:同"惶惶"。
宁戚:春秋时卫国人,初为小商人。遇齐桓公夜出,他在车下喂牛,敲着牛角唱了一首怀才不遇的歌,齐桓公听了。马上任用他。
罔:同"惘"。聊虑:暂且思索一下。
纯纯:借为"忳忳",诚挚的样子。被离:杂沓的样子。
抟抟:团团。骛:奔驰。湛湛:众多。
習習:快速飞行的样子。丰丰:指众天神的一个个神官。
茇茇:轻快飞翔的样子。躣躣:行貌.
阗阗:鼓声。衙衙:向前行进的样子。
輬:一种轻型马车。辎:载重的重型马车。从从:跟随的样子。
委蛇:同"逶迤"。扈:扈从,侍从。屯骑:聚集的车骑。容容:众多的样子。
臧:善,美。
宋玉是屈原之后最重要的楚辞作家。在《史记·屈原列传》、《汉书-艺文志》、《汉书·古今人表》中,都说宋玉生于屈原之后,到王逸才第一个说宋玉是屈原的弟子,还说《九辩》是思师之作。宋玉的作品,现存十四篇,据《汉书·艺文志》说是十六篇(其中一些已残缺),可见有些作品已亡佚。现存作品中,以《九辩》、《高唐赋》、《神女赋》、《登徒子好色赋》、《风赋》等最为著名。
这些作品的共同特点是以情胜理,用形象思维的手法,把浪漫主义的情感抒发得淋漓尽致,在中国文学传统上,他的作品与屈原的作品一样,无疑具有开创性意义。作品中悲秋、神女、美人、风雨、山川、游历等主题,一直影响着后代的中国文学。主题
《九辩》的悲秋主题,使之成为中国文学史上第一篇情深意长的悲秋之作。把秋季万木黄落、山川萧瑟的自然现象,与诗人失意巡游、心绪飘浮的悲怆有机地结合起来,人的感情外射到自然界,作品凝结着一股排遣不去、反覆缠绵的悲剧气息,勾起人们对自然变化、人事浮沉的感喟,千古之下,仍感动着无数读者。
《九辩》现传本子中,有分为九章的,也有分为十章的。其实,无论分九章、十章,都没有必要作过多的争辩,因为全篇作品,贯穿的只是悲秋主题。在不同的诗章中,不过是把悲秋情怀反覆咀嚼、重沓喻示而已。今参酌洪兴祖《楚辞补注》、朱熹《楚辞集注》,分为十章。
开头,就鲜明地点明了主题:“悲哉秋之为气也!草木摇落而变衰。憭栗兮若在远行,登山临水兮送将归。”在先秦典籍中,虽然不乏人们对秋寒的畏惧,但更多是秋天农作物收获的喜悦。宋玉却把秋天万木凋落与人的遭遇联系起来。“坎廪兮贫士失职而志不平”、“廓落兮羁旅而无友生”、“怆怳懭悢兮去故而就新”、“时亹亹而过中兮,蹇淹留而无成”,失去官职,没人同情,独自流浪,人过中年事业无成,所有不幸,仿佛都集中在诗中抒情主人公的身上。于是,这位贫困、孤独、哀怨的流浪者,眼目中秋天的景物,无不带上悲伤的颜色。贫士悲秋主题一旦确定,诗歌就顺利地展开了。
从第二章到第十章,《九辩》反覆抒述见秋而悲的原因。不能为世所用而事业无成,是萦绕心怀的痛苦。造成这种痛苦也是多方面的。第二章说“有美一人兮心不绎,去乡离家兮徕远客,超逍遥兮今焉薄”。美丽的女人竟然被抛弃,独自飘零远方,而所思恋之君却不理睬,爱情破灭了,能不伤心吗!第三章写一路所见秋色,眼中都是凄凉。你看,“白露既下百草兮,奄离披此梧楸”,寒露下来,百草焦黄,乔木落叶,春天的群芳与夏日的浓荫,都消失了。“惟其纷糅而将落兮,恨其失时而无当。”季节过去了,草木只能黄落;机遇失去了,贫士唯有悲哀。第四章在脉络上遥接第二章,还是以一个被君所弃的美人口吻,写她求爱不遂的悲苦。“猛犬狺狺而迎吠兮,关梁闭而不通。”大门紧闭,门外恶狗狂吠,怎能传送去一片心意呢?无奈之下。只好“块独守此无泽兮,仰浮云而永叹”。在秋草摇摇的水泽边,伤心人只能仰天悲叹了!
第五章是直接模仿屈原的《离骚》和《涉江》的,所以历来评论者,大都认为《九辩》的政治性社会性就在这一章中。特别是诗中用了姜太公九十岁才获得尊荣的典故,显示诗人参与军国大事、建功立业的希冀。不过,诗中直接论及当时国家形势并不明显,反而是突出不为世用的悲哀:“君弃远而不察兮,虽愿忠其焉得?”如果与诗歌中的贫士形象相联系,就可以领会到,宋玉所说的是:如果贫士为君王所用,也能像姜太公一样立下赫赫功勋;如果不能为君王赏识,只能“冯郁郁其何极”,悲愤郁结,不知何年何月才能消散了!这一章笔墨集中在贫士自身进行抒情。
第六章承第五章,意蕴主旨复沓。不过,着重写霜露霰雪,突出了秋已深、冬即至的季节特点。“愿徼幸而有待兮,泊莽莽与野草同死”,季节不等人,岁月不等人,贫士失意,虽然怀着侥幸心情等待,然而仍然是无望的等待。冬季来临,能熬过这严寒吗:“无衣裘以御冬兮,恐溘死而不得见乎阳春!”由悲秋发展到惧冬,贫士的心情更紧迫也更凄苦了。
第七章全然抒发岁月流逝的感伤,诗中秋夜、夕阳、流水、明月,无不加强了岁月不居、一事无成的慨叹。
第八章、第九章,诗歌集中突出“失人”的悲哀。所谓“失人”,一方面指掌权得势的都是薄幸小人,奸臣当道,把持国柄,使社会污秽混乱;一方面指如贫士一类贤人被弃置不用,心怀壮志宏才却不得施展,还受到小人的排挤、压迫。在悲怨之后,诗人仍然抱有希望,“罔流涕以聊虑兮,惟著意而得之”。要擦干眼泪去唱歌,壮气可嘉,但底气不足,因为“失人”的现实仍然存在,贫士要抒怀,只能依赖幻想了。这秋天的悲哀,仍然盘结在贫士心胸之间。
最后第十章,是全诗的结束。悲秋如何了结呢?只有依赖浪漫主义的想像:人间得不到的,天上能够补偿。于是,贫士“愿赐不肖之躯而别离兮,放游志乎云中。”离开躯体的精魂,穿过太空的日月虹气,成了天上神灵的主宰,朱雀、苍龙、雷师、风神都听他调遣,成了他车驾的扈从,多么神气又多么得意!贫士之贫变成了贵,悲秋之悲变成了喜。悲秋的主旨却引出一个欢乐结尾,然而那欢乐只是幻想的虚构的欢乐。贫士得志,是虚幻的想像的得志,现实社会中,秋天仍然是草木黄落,贫士仍然是不为世用。现实与想像的强烈对比,把悲秋主题更加强化了。
《九辩》把一个贫士在深秋时节“失时”、“失人”的心境写得生动精彩,有很强烈的感染力。悲秋主题得到形象的感性的抒述。不过,从社会意义而言,此诗虽然也有伤时之语,但总的说来缺乏社会的指涉性。所以司马迁说“皆祖屈原之从容辞令,终莫敢直谏”(《史记·屈原贾生列传》)。
从文学艺术的创造性来看,《九辩》是很成功的作品。悲秋题旨,本来是古代南方文学(以《楚辞》为代表)的特点之一,最能显示楚骚精神的浪漫主义色彩。《九辩》把悲秋题旨发挥得淋漓尽致,也成为后代人们学习的典范。从此,在中国文学中,悲秋一直是诗文家喜爱的题材,雄才大略的汉武帝有《秋风辞》,潇洒俊秀的曹植有《秋思赋》、《遥逝》,高瞻远瞩的曹丕有《燕歌行》。魏晋南北朝诗人笔下的秋天,大都带有《九辩》悲秋的气息,庾信《拟咏怀二十七首》之十一“摇落秋为气,凄凉多怨情”,以悲秋带出身世之感、家国之恨,更为悲秋主题谱写出新曲。此后历经唐宋元明清,诗词中的悲秋之风始终弥漫不散。悲秋已经成为中国传统文学的母题之一,产生了许多动人的作品,而《九辩》原创性的功劳,当是不可抹杀的。